نمونه ادرار تصادفی یا راندوم
این نمونه از پر درخواست ترین آزمایش ها است. به دلیل اینکه ترکیبات ادرار در طول روز دارای تغییر است، زمانی که نمونه گیری انجام می شود بر روی نتایج آزمایش موثر است.
نمونه ادرار صبحگاهی ارزش قابل توجهی دارد به این دلایل که:
نمونه ادرار جمع آوری شده نباید با مدفوع، ترشحات واژینال و خونریزی قاعدگی آلوده شده باشد. آلودگی ادرار با موارد ذکر شده باعث تداخل در انجام آزمایش می شود.
پس از جمع آوری، نمونه باید در کمتر از یک ساعت به آزمایشگاه تحویل داده شود. اگر امکان تحویل تا یک ساعت نبود لازم است نمونه در جایی سرد و خشک نگهداری شود.
در صورت رعایت نکردن شرایط سرد و خشک برای ادرار
نمونه | ویژگی ها |
|
ادرار صبحگاهی | غلظت بیشتر/مصون از اثرات رژیم غذایی *اگر pH بالا باشد و یا وزن مخصوص پایین باشد ممکن است ترکیبات موجود درادرار متلاشی شوند. *بهترین کار برای شناسایی نیتریت و پروتئین انجام آزمایش میکروسکوپی، پایش های عمومی و بررسی میکروبی |
|
تصادفی_ راندوم | راحت ترین و رایج ترین روش نمونه گیری *مناسب برای اندازه گیری ترکیبات شیمیایی، پایش عمومی، آزمایش میکروسکوپی |
|
نمونه گیری تمیز (وسط جریان) Clean catch
| استفاده برای نمونه ادرار رندوم و کشت باکتری این روش نمونه گیری باعث می شود که باکتری های موجود در آلت تناسلی وارد نمونه نشوند. |
|
Second specimen | ||
بعد از غذا | تشخیص گلوکز در ادرار و بررسی دیابت *دو ساعت پس از صرف غذا، ادرار جمع آوری می گردد.
|
|
زمان بندی شده | در زمان خاصی جمع آوری می شود. تمام نمونه باید جمع آوری گردد. |
|
2 ساعته | برای تشخیص اوروبیلینوژن *تمام ادرار دفع شده طی دوساعت جمع آوری می گردد. |
|
24 ساعته | برای نتایج کمی دقیق لازم است.بررسی شیمیایی *تمام ادرار دفع شده طی 24 ساعت جمع آوری می گردد. |
|
کاتتر | کاتتر 30-15 دقیقه قبل از نمونه گیری باید بسته شود، محل خروج نمونه باید با الکل تمیز شود. *مناسب برای کشت باکتریایی |
|
بررسی میکروسکوپی قسمت مهم آزمایش تجزیه ادرار است که در تعیین بررسی اختلالات کلیه و دستگاه ادراری از ارزش تشخیصی برخوردار است. بهترین نمونه برای بررسی میکروسکوپی ادرار ، نمونه اول صبح است. نمونه اول صبح معمولا غلیظ تر و محیط اسیدی لازم برای حفظ ساختار سلول های موجود در ادرار را دارا می باشد.
در افراد سالم ادرار حاوی تعداد کمی سلول و دیگر اجزا، مانند سیلندرها، سلول های اپیتلیالی نفرون، سلول های اپیتلیال( کلیه، حالب مثانه، پیشابراه)، رشته های موکوس و اسپرم از پروستات و گلبول های سفید و قرمز است که از داخل مجاری ادراری شکل گرفته اند. در بیماری های پارانشیمال کلیه ، ادرار معمولا حاوی تعداد زیادی از سلول ها و سیلندرهای ترشح شده از بافت هایی است که فقط از طریق بیوپسی یا جراحی قابل دسترسی هستند. بررسی رسوب ادراری اطلاعات مهم و ارزشمندی برای پیش آگاهی و تشخیص در اختیار می گذارد.
رسوب ادراری را می توان متشکل از 4 جز دانست:
این چهار جز می توانند از هر جایی از مجاری ادراری نشات گرفته باشند به جز سیلندرها که تنها ترکیباتی در ادرار هستند که فقط از کلیه منشا می گیرند. آن ها ابتدا در لومن توبول های پیچ خورده دور و لوله های جمع کننده شکل می گیرند و از شرایط نفرون ها خبر می دهند. وسعت سیلندر در تعیین محل منشا مهم است و می تواند میزان آسیب کلیه را نشان دهد. یعنی وسعت آن نشان دهنده قطر مجرایی است که آن را تشکیل داده است. اگر عرض سیلندر به اندازهی یک یا دوعدد گلبول قرمز باشد به آن ( narrow ) می گویند. اگر عرض سیلندر به اندازه سه یا چهار عدد گلبول قرمز باشد به آن ( medium_broad ) و اگر به اندازه 5 گلبول قرمز باشد به آن ( broad) می گویند. وجود آن ها معمولا نشان دهندهی کاهش قابل توجه ظرفیت عملکردی نفرون است و نشان دهنده آسیب شدید کلیوی و یا مراحل نهایی (End-stage) بیماری کلیوی است.
اکثر سیلندرها از پروتئین Tamm-Horsfall ساخته می شوند. Tamm – Horsfall گلیکوپروتئینی است که توسط سلول های توبولار کلیوی ترشح می شود. در ادرار طبیعی و غیر طبیعی یافت می شود که به وسیله نوار ادراری قابل تشخیص نیست .
در مجموع از رسوب ادرار می توان اطلاعات زیر را بدست آورد:
در این سلول ها (7 میکرون قطر و 2 میکرون ضخامت) هسته وجود ندارد. اگر شرایط ادرار هیپوتونیک ( رقیق ) باشد گلبول های قرمز متورم و لیز شده و هموگلوبین ادرار افزایش می یابد. سلول های لیز شده را با نام سلول های شبح (Ghost Cell ) می شناسند. لیز شدن گلبول های قرمز در ادرار قلیایی هم می تواند اتفاق بیفتد. در ادرار هیپرتونیک ( غلیظ ) ، گلبول های قرمز خاردار می شوند و گاهی اوقات این خارها ممکن است شبیه گرانول ها دیده شوند. مکانیسم ورود گلبول های قرمز به درون ادرار به طور کلی مشخص نیست. برعکس گلبول های سفید، گلبول های قرمز دارای حرکات آمیبوئیدی نیستند، پس باید درون عروق بمانند. اما گلبول های سفید با انجام دیاپدز از جدار عروق وارد ادرار می شوند. صدمه دیدن یا سوراخ شدن عروق خونی کلیه یا دستگاه ادراری ، گلبول های قرمز را به ادرار وارد می کنند اما حضور طبیعی چند عدد اریتروسیت در ادرار توجیه پذیر نیست.
زمانی که تعداد زیادی گلبول قرمز همراه با سیلندر گلبول قرمز در ادرار دیده شود، منشا کلیوی خون ریزی را مطرح می کند. اگر سیلندر و پروتئینوری وجود نداشت، وجود تعداد زیاد گلبول قرمز دلالت بر وجود خون ریزی از محلی است که نسبت به خود کلیه حالت دیستال دارد. وجود گلبول های قرمز تغییر شکل یافته و کنگره دار، در تشخیص خون ریزی گلومرولی حالت اختصاصی دارد. در افراد سالم ، گلبول های قرمز گاها در ادرار دیده می شوند. اما تداوم وجود گلبول های قرمز حتی به مقدار کم باید به طور کامل بررسی شود. به این دلیل که این سلول ها مستقیما از کلیه به ادرار اضافه می شود و می تواند نشان دهندهی یک بیماری خطرناک کلیوی باشد. افزایش تعداد گلبول های قرمز در ادرار را هماچوری می گویند و می تواند نشان دهنده بیماری های گلومرولی باشد.
مقدار طبیعی در بررسی میکروسکوپی 0_3 عدد گلبول قرمز در هر زمینه است.
(RBC : 0_3 / HPF (High Power Field , 40x Objective))
مقدار طبیعی در بررسی میکروسکوپی 0 عدد سیلندر گلبول قرمز در هر زمینه است.
(RBC Casts : 0 / LPF (Low Power Field , 20x Objective))
سیلندرهای RBC نشان دهندهی خونریزی در نفرون ها است و در سه شکل می توان آن ها را مشاهده نمود:
سیلندرهای RBC نشان دهندهی التهاب حاد و یا اختلالات عروقی در گلومرول ها می باشد و در آسیب‌های گلومرولار، گلومرولونفریت حاد، نفریت لوپوسی، اندوکاردیت تحت حاد باکتریال، سندرم گودپاسچر، آرتریت، بیماری سیکل سِل، انفارکتوس کلیه، پیلونفریت حاد، نارسایی احتقانی قلب، ترومبوز ورید کلیوی و فشار خون بالا… دیده می‌شوند.
اگر ادرار قلیایی یا هیپرتونیک به مدت یک ساعت در دمای آزمایشگاه نگهداری شود تعداد گلبول های سفید موجود در ادرار به نصف کاهش پیدا می کند. در صورتی که درجه حرارت محیط نگهداری 4 درجه سانتیگراد باشد در عرض دو و نیم ساعت تعداد گلبول های سفید به رقم نصف خواهد رسید.
زمانی که گلبول های سفید در ادرار رقیق یا هیپوتونیک قرار گیرند قدری متورم شده و دانه های آن حرکت براونی (Brownian Movement) را نشان خواهند داد. به این سلول ها ، سلول های درخشان ( Glitter Cells ) می گویند. این سلول ها را قبل تر اختصاصی پیلونفریت در نظر می گرفتند، اما اکنون می دانند که گلبول های سفید در شرایط مختلفی از جمله محیط هیپوتونیک می توانند چنین شکلی به خود بگیرند.
ایجاد التهاب در کلیه و دستگاه ادراری موجب افزایش تعداد گلبول های سفید در محل التهاب می شود. به طور مثال در آپاندیسیت و پانکراتیت گلبول های سفید با حرکت آمیبوئیدی در محل التهاب جمع می شوند. دفع گلبول سفید ادرار ، در شرایط غیرعفونی نیز دیده می شوند. حضور تعداد بالای گلبول های سفید در ادرار به خصوص تجمعات آن ها ( Clump ) ، قویا عفونت حاد پیلونفریت ، سیستیت یا اورتریت را مطرح می کند. وجود سیلندرهای گلبول سفید در این مواقع دلیل بر منشا کلیوی آن ها است. تجمعات گلبول های سفید قویا منشا کلیوی را مطرح می کند اما مدرک قطعی نیستند. به دلیل اهمیت تجمعات گلبول های سفید، حتما باید وجودشان را در ادرار گزارش نمود.
گلبول های سفید فارغ از منشا عفونت ایجاد شده در کلیه یا مجاری ادراری ، به محض ایجاد عفونت یا التهاب از طریق مهاجرت خود را به محل عفونت می رسانند.
اگر در ادرار سیلندر گلبول سفید مشاهده شود منشاء عفونت توبول های کلیوی است. به عبارت دیگر مشاهده تجمعات گلبول های سفید به صورت دسته دسته (کلامپ : Clump) حاکی از پیلونفریت، گلومرونفریت حاد و نفریت لوپوس است و حتما باید گزارش شوند.
سیلندر سلول های اپیتلیال در توبول ها تشکیل می شوند و ابتدا درشت هستند و به آرامی به تکه های ریز تخریب می شوند. نادرترین سیلندرها، سیلندر سلول های اپیتلیال هستند.
این سلول ها گرد و کمی بزرگتر از گلبول های سفید و حاوی یک هسته بزرگ می باشند. سلول های اپیتلیال به طور طبیعی ممکن است در ادرار دیده شوند اما عموما در ارتباط با بیماری های کلیوی مشاهده می شوند. در نکروز های حاد کلیوی ، این سلول ها می توانند همراه با واکوئل هایی از جنس غیر چربی دیده شوند که به آن ها سلول های حبابی ( Dubble cell) گفته می شود. زمانی که چربی ها از غشای گلومرول عبور می کنند، سلول های اپیتلیال آن ها را به خود جذب کرده و حالت انکساری به خود می گیرند که به آن ها اجسام چربی بیضی شکل ( Oval fat bodies ) می گویند. هردوی این نوع سلول ها باید حتما گزارش شوند.
در صورتی که فرد در مواجهه با مواد سمی و یا ویروس ها باشد، تعداد سلول های اپی تلیالی ادرار افزایش می یابد.
سیلندر هیالین :
این سیلندرها شفاف و بی رنگ هستند و زمانی که پروتئین Tamm – Horsfall در توبول های کلیه رسوب کند شکل می گیرند. این پروتئین از سلول های موجود در توبول های کلیه با میزان نسبتا ثابت ترشح می شود و یک حفاظت ایمنولوژیک در برابر عفونت ها ایجاد می کند. این سیلندر در شرایط مختلفی مثل بیماری های کلیوی و انجام ورزش های سنگین در ادرار دیده می شود. این سیلندر را نمی توان مربوط به بیماری خاصی دانست. سیلندر هیالین را می توان در آسیب های وارد شده به غشای مویرگی گلومرولی مشاهده کرد.
سیلندر هیالین را می توان در شرایط زیر در ادرار مشاهده نمود:
همچنین سیلندر هیالین به طور موقتی در شرایط زیر در ادرار دیده می شود:
اگر تعداد بالای سیلندر هیالین همراه با افزایش پروتئین ، سیلندرهای گرانولار ، سیلندرهای چربی و اجسام بیضی شکل چربی یا قطرات چربی در ادرار باشد می توان به سندروم نفروتیک شک کرد. در زمان دفع سیلندر ممکن است پروتئین در ادرار دفع نشود ( منفی از نظر پروتئین ) اما سیلندر هیالین به تعداد بالا دیده شود.
سیلندروئیدها ، سیلندرهای هیالینی هستند که در محل اتصال حلقه صعودی لوله هنله به وجود می آیند و دارای انتهاهای مخروطی هستند. در ادرار های قلیایی یا رقیق ( 1.010 S.G )، حتی با وجود پروتئین ، سیلندرها قبل از شکل گیری در ادرار حل شده و دیده نمی شوند.
سیلندرهای گرانولار :
این سیلندرها به صورت همگن ، دارای گرانولارهای درشت ، بی رنگ و با چگالی بالا در ادرار دیده می شوند. این سیلندرها ممکن است در نتیجه تخریب سیلندرهای سلولی و یا تجمع مستقیم پروتئین های سرم در ماتریکس پروتئین Tamm _ Horsfall به وجود می آیند.
سیلندرهای گرانولار را می توان در شرایط زیر در ادرار مشاده نمود:
مشاهده 0_2 عدد سیلندر گرانولار در هر زمینه ( LPF,10X ) طبیعی است.
سیلندرهای واکسی ( مومی ) و چربی :
سیلندرهای واکسی با کند شدن شدید جریان کلیوی و با تجزیه سیلندرهای گرانولار به وجود آمده و از نظر اندازه 2 تا 6 برابر سیلندرهای معمولی هستند. اندازه این سیلندرها متنوع بوده و تابعی از شکل و حالت توبول است و بستگی به مقدار آسیب وارده شده به توبول دارد. سیلندرهای واکسی یا “سیلندرهای نارسایی کلیوی” یک پیش آگهی جدی برای بیماری های کلیوی می باشند.
سیلندرهای چربی به وسیلهی ادغام قطعات چربی و اجسام چربی بیضی شکل در حال تجزیه به یک ماتریکس پروتئینی تشکیل می شوند. سیلندرهای چربی منعکس کنندهی نور هستند و حاوی قطعات چربی زرد_قهوهای و یا اجسام چربی بیضی شکل هستند.
وجود هر دو سیلندر واکسی و چربی در ادرار غیر طبیعی است و نباید دیده شود.
سیلندرهای چربی در شرایط زیر در ادرار دیده می شوند:
ممکن است در ادرار مخلوطی از موکوس ، چرک و سلول های اپیتلیال اسکواموس وجود داشته باشد.
سایر یافته های ادراری ناشی از آلودگی نمونه با مخمر ، تریکوموناس واژینالیس ، اسپرم ، انگل ها و الیاف گوشت و الیاف گیاهی است که گزارش برخی از آن ها اهمیت بالینی دارد.
مخمر ممکن است مونیلیازیس ادراری یا مونیلیازیس واژن باشد ( کاندید آلبیکنس ).
اسپرماتوزوئیدها پس از مقاربت جنسی ، انتشار شبانه یا در صورت وجود بیماری پروستات دیده می شوند.
انگل ها معمولا ناشی از آلودگی با مدفوع یا واژن هستند.
کریستال های ادراری :
انواع مختلفی از کریستال ها با ظاهر مخصوص و خواص انحلال پذیری متفاوت در ادرار شناسایی شده است. وجود کریستال ادراری ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد یا با تشکیل سنگ های مجاری ادراری همراه بوده و باعث بروز تظاهرات بالینی مرتبط به انسداد جزئی یا کامل جریان ادرار شوند.
عوامل مداخله کننده در مشاهده کریستال های ادراری :
