هدف از بررسی بیوشیمیایی ادرار تعیین مقادیر یون هیدروژن ( به عنوان pH ) ، پروتئین، گلوکز، اجسام کتونی، هموگلوبین، بیلی روبین، اوروبیلینوژن، نیتریت و آنزیم لکوسیت استراز است. پیشتر این بررسی ها به کمک روش های شیمیایی کیفی صورت می گرفت که زمان بر بود. درحال حاضر بررسی ها با استفاده از نوار ادراری، با سهولت و سرعت بیشتر انجام می شود.
امکانات هر آزمایشگاه زمینه ساز انجام تست های بیشتر بر روی نمونه ادراری است. نوارهای ادراری قطعات مخصوصی از جنس کاغذ بر روی نوار پلاستیکی خنثی هستند که به راحتی می توانند آنالیت هایی که در بالا ذکر شد را اندازه گیری نمایند. قطعات موجود در نوار ادراری با ترکیبات شیمیایی موجود در ادرار واکنش داده و تولید رنگ مخصوصی می کنند که شدت رنگ تولید شده نشان دهنده ی غلظت ماده ی مورد ارزیابی است. برای هرکدام از واکنش هایی که بر روی نوار ادراری انجام می شود، زمان معینی مشخص شده است، این زمان باید رعایت گردد تا نتایج را بتوان تائید کرد. پس از انجام واکنش ، رنگ های حاصله را با جدول راهنما که بر روی خود کیت موجود است مقایسه کرده و نتایج به صورت منفی ، ناچیز ، +1، +2 ، +3 یا+4 گزارش می شوند.
آنالیت | مثبت کاذب | منفی کاذب | ارتباط با سایر فاکتورها |
pH | _ | مخلوط شدن نمونه موجود روی پد پروتئین با پد pH | نیتریت،آنزیم لکوسیت استراز،بررسی میکروسکوپی |
پروتئین | ادرار به شدت قلیایی (ترکیبات آمونیوم) | غلظت بالای نمک | RBC،WBC،نیتریت،بررسی میکروسکوپی |
گلوکز | پراکسیدها ترکیبات اکسید کننده | 5HIAA,Vitamin C آسپیرین،لوودوپا،ترکیبات کتونی،افزایش وزن مخصوص، pH اسیدی | ترکیبات کتونی |
اجسام کتونی | لوودوپا فنیل کتون(بنزو فنون) | _ | گلوکز |
خون | پراکسید های گیاهی و باکتریایی ترکیبات اکسید کننده | پروتئین،نیتریت،وزن مخصوص بالا،کاپتوپریل،PH اسیدی Vitamin C | پروتئین،بررسی میکروسکوپی |
بیلی روبین | لودین(NSAID)ادرار پیگمانته،ایندیکان | نیتریت، Vitamin C | اوروبیلینوژن |
اوروبیلینوژن | ترکیبات فعال کننده ارلیخ،DMT،LSD،رنگی شدن ادرار | نیتریت،فرمالین | بیلی روبین |
نیتریت | ادرار پیگمانته | وزن مخصوص بالا، Vitamin C | پروتئین،لکوسیت استراز،بررسی میکروسکوپی |
آنزیم لکوسیت استراز | ترکیبات اکسید کننده | گلوکز،پروتئین،اگزالیک اسید،جنتامایسین،سفالکسین،سفالوتین | پروتئین،نیتریت، بررسی میکروسکوپی |
وزن مخصوص | پروتئین | ادرار قلیایی | _ |
نماد pH بیانگر اسیدی یا قلیایی بودن نمونه ادراری است و براساس اندازه گیری غلظت یون هیدروژن آزاد ( ) عمل می کند. اگر pH پایین تر از7 باشد نشان دهنده ی اسیدی بودن ادرار و اگر بیشتر از 7 باشد نشان دهنده ی قلیایی بودن ادرار است.در واقع pH شاخصی است برای بیان توانایی حفظ غلظت طبیعی یون هیدروژن در پلاسما و مایعات خارج سلولی( Extracellular fluid) است. کلیه ها به وسیله بازجذب سدیم و دفع یون های هیدروژن و آمونیوم، در حفظ تعادل اسید و باز بدن نقش دارند. به این معنی که ، دفع ادرار اسیدی یا قلیایی توسط این اندام ، یکی از مهم ترین مکانیسم های برقراری pH ثابت در بدن است. ادرار اسیدی حاوی سدیم (Na) و ادرار قلیایی حاوی بافر بیکربنات است، که به طور طبیعی در زمان افزایش pH از بدن دفع می شود. pH ادرار در وهله اول برای تعیین وجود اختلالات اسید_باز متابولیک یا تنفسی اهمیت بالایی دارد و در پایش بیمارانی که pH ادرار آن ها ، باید در محدوده مشخصی باشد ارزیابی می شود. کنترل pH ادرار در بسیاری از بیماری ها مثل عفونت ادراری ، سنگ های کلیه و حتی دارو درمانی اهمیت دارد. محدوده ی طبیعی pH از 4/6تا 8می باشد که به طور متوسط6 است.
عوامل ذکر شده در ادامه می توانند ادرار را اسیدی کنند:
نکته: pH ادرار هیچ گاه به عدد 9 نمی رسد و اگر در اندازه گیری pH 9 بود باید مجددا نمونه گیری انجام شود. این خطا به دلیل تازه نبودن نمونه است.
تشکیل سنگ کلیه به pH ادرار بستگی دارد و برای درمان بیماران مبتلا به سنگ کلیه، لازم است تا با تجویز رژیم غذایی خاص و دارو pH ادرار تنظیم شود و سنگ کلیه دفع گردد. سنگ های کلسیم فسفات، کلسیم کربنات و منیزیم فسفات در ادرار قلیایی تشکیل می شوند و جهت درمان باید pH ادرار در محدودهی اسیدی تنظیم شود. سنگ های اوریک اسید، سیستین و کلسیم اگزالات در ادرار های اسیدی تشکیل شده و برای از بین بردن سنگ pH ادرار در محدودهی قلیایی تنظیم می گردد.
رژیم غذایی گیاه خواری باعث قلیایی شدن ادرار می شود. البته قلیایی شدن ادرار پس از مصرف وعده ی غذایی یک واکنش طبیعی به شیره معده ( هیدروکلریدریک اسید ) است. مصرف بالای گوشت و پروتئین باعث اسیدی شدن ادرار می شود.
وجود هموگلوبین آزاد در ادرار را هموگلوبینوری می گویند. هموگلوبینوری می تواند به شرایط خارج از مجاری ادراری مربوط باشد. زمانی که تخریب گلبول های قرمز به صورت گسترده و سریع اتفاق می افتد (همولیز داخل عروقی) ، سیستم رتیکلواندوتلیال نمی تواند هموگلوبین آزاد اضافی را ذخیره یا وارد واکنش های سوخت و ساز کند. در این صورت هموگلوبین از گلومرول عبور کرده و شاهد هموگلوبین در ادرار خواهیم بود. البته هموگلوبینوری می تواند بر اثر همولیز گلبول های قرمز در مجاری ادراری اتفاق بیفتد.
پیدایش گلبول های قرمز در ادرار را هماچوری می گویند. هماچوری بر اثر اختلالات کلیوی و یا اختلالات مجاری تناسلی و ادراری اتفاق می افتد. خون ریزی می تواند به دلیل تروما یا وارد شدن آسیب به بافت یا سیستم ادراری – تناسلی باشد. این آزمایش مشخص کننده ی وجود گلبول های قرمز ، هموگلوبین و میوگلوبین در ادرار است. وجود خون در ادرار همیشه نشان دهند ی آسیب به کلیه یا مجاری ادراری است. استفاده هم زمان از دو روش نوار ادراری و بررسی میکروسکوپی یک روند کامل برای تشخیص هموگلوبینوری و هماچوری است. نوار ادراری نسل جدید، دارای آنزیم هایی هستند که می توانند با خون مخفی، گلبول قرمز لیز شده و گلبول قرمز سالم واکنش داده و آن ها را شناسایی کنند. زمانی که نوار ادراری خون در ادرار را نشان می دهد ولی در بررسی میکروسکوپی اثری از گلبول های قرمز به کلی نیست و یا به تعداد کمتر وجود دارد ، می توان به هموگلوبینوری و میوگلوبینوری شک کرد.
میوگلوبینوری، دفع میوگلوبین ( پروتئین عضله ) در ادرار، به دلایل زیر اتفاق می افتد :
نکته: برای گزارش جواب باید هموگلوبینوری ، هماچوری و میوگلوبینوری را از هم متمایز کرد.
یکی از فاکتورهای زود هنگام اختلالات کلیوی یا مجاری ادراری دفع خون در ادرار است اما این به آن معنی نیست که در تمام نمونه های دفع شده توسط این بیماران گلبول قرمز وجود دارد. در اغلب مواقع خون مخفی در ادرار وجود خواهد داشت.
تداخلات داروهایی که باعث جواب مثبت کاذب در ادرار می شوند:
برای افتراق گلبول قرمز، هموگلوبین و میوگلوبین از یکدیگر ابتدا بررسی میكروسكوپی بر روی رسوب ادرار انجام می شود، در صورت مشاهده گلبول قرمز، تشخیص با هماچوری است و در غیر این صورت باید خون بیمار سانتریفیوژ شود. اگر سرم بیمار قرمز یا صورتی بود، هموگلوبینوری و اگر شفاف بود میوگلوبینوری مطرح است. در صورت مثبت بودن نتایج شیمیایی و عدم وجود غیرطبیعی گلبول های قرمز در ادرار ، رسوب ادرار از نظر وزن مخصوص و pH مورد بررسی قرار می گیرد زیرا وزن مخصوص کمتر از 1.010 و pH قلیایی موجب لیز شدن گلبول های قرمز شده و هموگلوبینوری می گردد. برای این که بتوان رنگدانه میوگلوبین را در ادرار مشاهده کرد، لازم است غلظت آن در ادرار حداقل mg/dl 25 باشد. با این غلظت می توان میوگلوبینوری را براساس آزمایش رسوبی سولفات آمونیوم 80% از هموگلوبینوری تمایز داد.
روش انجام آزمایش رسوبی سولفات آمونیوم 80% به این صورت می باشد که به 5 میلی لیتر ادرار سانتریفیوژ شده 8/2 گرم سولفات آمونیوم اضافه شده تا محلول ادراری 80 درصد اشباع سولفات آمونیوم به دست آید و نمونه را به مدت 5 دقیقه در محیط قرار داده و سپس سانتریفیوژ انجام می شود. در این مرحله ضمن بررسی مایع رویی، مجددا آزمایش هموگلوبین با استفاده از نوار ادراری انجام می شود. در صورت وجود میوگلوبینوری مایع رویی همچنان قرمز باقی مانده و نتیجه آزمایش مثبت خواهد شد و چنانچه مایع رویی طبیعی بود نتیجه آزمایش منفی خواهد شد و هموگلوبینوری تایید می گردد.
| یافته های پلاسمایی | یافته های ادراری |
هموگلوبینوری | · رنگ پلاسما در اوایل صورتی است · هپاتوگلوبین افزایش می یابد. | · رنگ ادرار: صورتی، قرمز وقهوه ای · مشاهده سیلندر گلبول های قرمز و پیگماندار · پروتئین مثیت یا منفی · در اواخر بیماری هموسیدرین دیده می شود |
میوگلوبینوری | · پلاسما : شفاف · هاپتوگلوبین : طبیعی · افزایش CPK و آلدولاز | · رنگ ادرار : قرمز ، قهوه ای · مشاهده سیلندرهای قهوه ای متراکم و گلبول قرمز در ادرار · وجود یا عدم وجود پروتئینوری
|
هماچوری | · پلاسما : شفاف | · رنگ ادرار : طبیعی ، صورتی ، قرمز و قهوه ای · افزایش گلبول قرمز به مقدار زیاد · مشاهده سیلندر گلبول قرمز همراه با پروتئینوری در هماچوری با منشاء کلیوی · عدم مشاهده سیلندر با منشاء هماچوری قسمت پایینی دستگاه ادراری · وجود یا عدم وجود پروتئینوری |
