Sperm analysis, sperm count, seminal fluid analysis
تجزیه مایع منی یک معیار معتبر برای بررسی کلی باروری در مردان است. منی حاوی ترکیباتی از عناصر تولید شده توسط بخش های مختلف دستگاه تناسلی مردانه است. اسپرم ها در غدد بیضه تولید می شوند و تنها حجم کمی از مایع منی را تشکیل می دهند. این آزمایش به عنوان روشی مقرون به صرفه در زوج هایی توصیه می شود که پس از شش ماه مقاربت بدون پیشگیری، موفق به باروری نشده اند.نتایج حاصل از این آزمایش و پیگیری آنها در آزمایش های بعدی جزئیات مهمی از وضعیت دستگاه تولید مثلی و وضعیت باروری مرد ارائه می دهد.آزمایش اولیه منی شامل تعیین غلظت اسپرم(از نظر تعداد) ، تحرک،درصد اشکال طبیعی اسپرم بر اساس معیار های WHO است.
Anti sperm antibody test (ASA), sperm DNA fragmentation index (SDFI) ,FSH, LH, prolactin ,testosterone
مایع منی
به بیمار گفته می شود پس از سه تا حداکثر پنج روز پرهیز از فعالیت های جنسی نمونه منی خود را تهیه نماید.( پرهیز به مدت طولانی تر معمولا باعث افزایش حجم منی و کاهش تحرک اسپرم ها می شود.)
جمع آوری نمونه منی از طریق استمناء (خود ارضایی) انجام می گیرد.
بیمار باید پیش از انزال مثانه خود را خالی نماید.
نمونه پس از جمع آوری باید تا حداکثر نیم ساعت به آزمایشگاه تحویل داده شود و در این فاصله برای حفظ گرما نزدیک به بدن باشد.
برای ارزیابی بهتر باید از دو نمونه به فاصله دو تا سه هفته استفاده شود .در صورت وجود اختلاف فاحش دو آزمایش، نمونه های دیگری باید جمع آوری گردد.
در آنالیز مایع منی پارامتر های زیر مورد بررسی قرار می گیرند:
فروکتوز و سایر مواد مغذی توسط مایع منی حمل شده و در غدد ضمیمه ای بنام سمینال وزیکول تولید می شوند. غده پروستات آنزیم اسید فسفاتاز (ACP) و سایر آنزیم های مورد نیاز برای انعقاد و مایع شدن مایع منی را فراهم می کند. تحرک اسپرم بستگی به وجود سطح کافی کلسیم یونیزه () دارد.
جمع آوری نمونه منی از طریق استمناء (خود ارضایی) انجام می گیرد.
استفاده از صابون و دیگر مواد روان کننده و همچنین کاندوم جهت جمع آوری نمونه ممنوع می باشد.
ظرف نمونه در طول حمل و نقل باید در دمای بدن (37 درجه سانتیگراد) نگهداری شود.
با توجه به تنوع روش های انجام این آزمایش ،دامنه مرجع در آزمایشگاه ها متفاوت است.در آزمایشگاه وحید دامنه مرجع به صورت زیر گزارش می شود:
فاکتور مورد بررسی | محدوده طبیعی |
حجم نمونه (Volume of ejaculate) | 1.5 – 10 ml |
زمان لازم برای مایع شدن (liquefaction time) | 10 – 30 Min |
رنگ (Color) | Whitish – Gray |
PH | 7.6 – 8 |
تعداد گلبول های سفید (WBC) | 0 – 1 |
تعداد گلبول های قرمز (RBC) | 0 – 1 |
سلول‌های زایای نابالغ (Immature cells) | 0 – 1 |
تجمع اسپرم ها (aggregation) | None |
غلظت کل اسپرم ها (Concentration) | بیش از 15 میلیون در هر میلی لیتر |
درصد اسپرم های پیش رونده(Progressive) | بیش از 30 درصد |
درصد اسپرم های دارای اشکال سالم (Normal morphology) | 4 – 100 |
مقادیر غیر طبیعی فاکتور های مختلف این آزمایش در شرایط زیر دیده می شود:
هیپرپیرکسی (Hyperpyrexiaافزایش غیرعادی دمای بدن ممکن است منجر به تولید ناکافی اسپرم شود)
عدم مایع شدن نمونه در زمان مناسب می تواند نشانه کمبود ترشحات پروستات باشد.
ظاهر زرد رنگ نمونه منی نشانه پیواسپرمی (Pyospermia – افزایش گلبول های سفید) و رنگ آجری آن نشانه خون ریزی خفیف در ویزیکول سمینال است.در نمونه هایی که هیچ اسپرمی قابل مشاهده نباشند (مثل افرادی که وازکتومی انجام داده اند) تمام نمونه باید سانتریفیوژ شده و رسوب آن با حداکثر دقت ممکن از نظر وجود اسپرم سالم یا قطعات تخریب شده اسپرم بررسی گردد.
وجود آنتی بادی بر علیه اسپرم که به آنتی ژن های سر یا دم اتصال می یابند علت نازایی به دلائل ایمونولوژیک هستند.آنتی بادی ها معمولا از نوع IgA یا IgG هستند و به ندرت IgM دیده می شود.IgA بیشترین اهمیت بالینی را دارد.افزایش مقادیر آنتی بادی ها بر علیه اسپرم در مردان در موارد وازکتومی،عفونت های مکرر،انسداد مجاری،واریکوسل،بیوپسی بیضه،تروما،پیچش و … دیده می شود.منشا این آنتی بادی ها در زنان معمولا به التهاب مخاطی شدید دستگاه تناسلی نسبت داده می شود.
عفونت دستگاه تولید مثل می تواند اثرات نامطلوبی بر نازایی مردان و زنان بگذارد.به عنوان مثال باکتری اشرشیا کلای(E.coli) قادر به آگلوتیناسیون و بی حرکت ساختن اسپرم می شود.برای شناسایی باکتری ها یا قارچ های مخمری،جمع آوری منی باید با احتیاط خاص انجام گیرد تا آلودگی های محیطی به حداقل برسند.کشت مایع منی از نظر وجود ارگانیسم های هوازی یا بی هوازی به تشخیص عفونت غدد فرعی مردان به ویژه پروستات کمک می کند.
مورفولوژی اسپرم به شکل اسپرم اشاره دارد که شامل اندازه سر، محتوای DNA سر (که به صورت یک لکه رنگ هسته ای آشکار می شود)، ظاهر قطعه میانی و ساختار دم است. شکل سر مهم است زیرا می تواند بر توانایی اسپرم برای نفوذ به سطح بیرونی تخمک زن برای بارور کردن آن تأثیر بگذارد.مورفولوژی اسپرم در طی آنالیز معمول منی که سلول‌های اسپرم را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند، ارزیابی میشود.
هر مرد، چه بارور و چه نابارور، دارای درصدهای متفاوتی از اسپرم های غیر طبیعی است. عوامل زیادی وجود دارد که می تواند منجر به شکل غیر طبیعی اسپرم شود، از جمله افزایش دمای بیضه، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، عفونت و ویژگی های ژنتیکی. اصطلاح پزشکی برای زمانی که یک مرد دارای تعداد زیادی اسپرم غیرعادی باشد، تراتوزواسپرمی یا تراتوسپرمی است. اسپرم طبیعی دارای یک سر بیضی شکل، یک قسمت میانی سالم و یک دم منفرد بدون مارپیچ است. اسپرم با مورفولوژی طبیعی قادر است به خوبی و در یک خط مستقیم حرکت کند. اسپرم طبیعی همچنین حاوی اطلاعات ژنتیکی سالم به جای داشتن کروموزوم های بسیار زیاد یا خیلی کم است که در اسپرم های با شکل غیر طبیعی رایج است.
ماکروسفالی(Macrocephaly) به زمانی اطلاق می شود که اسپرم دارای سر غول پیکر باشد. این نوع اسپرم ها اغلب حامل کروموزوم های اضافی هستند و در بارور کردن تخمک زن مشکل دارند. اسپرم ماکروسفالیک ممکن است در اثر جهش هموزیگوت ژن های خاصی ایجاد شود. این بدان معناست که از آنجایی که این نوع ناهنجاری اسپرم ممکن است ژنتیکی باشد، پدران ممکن است بتوانند این بیماری را به پسران خود منتقل کنند.(1)
میکروسفالی(Microcephaly) زمانی است که سر اسپرم کوچکتر از حد طبیعی باشد.اسپرم با سر کوچک ممکن است دارای آکروزوم معیوب (بسته ای از آنزیم ها در سر اسپرم که برای ورود به تخمک استفاده می شود) یا مواد ژنتیکی کاهش یافته داشته باشد.(2)
اسپرم سر سنجاقی (Pinhead sperm )، گونه‌ای از اسپرم‌های سر کوچک است که سر به‌صورت یک سنجاق با محتوای DNA کم یا بدون آن ظاهر میشود. وجود این نوع اسپرم ممکن است نشان دهنده یک بیماری دیابتی باشد.(3)
اسپرم های سر مخروطی(Tapered head sperm) اسپرم هایی هستند که ممکن است نشان دهنده وجود واریکوسل در مردان یا قرار گرفتن مداوم کیسه بیضه در مکان های با دمای بالا مانند سونای گرم روزانه باشد. این اسپرم‌های سر مخروطی اغلب حاوی کروماتین غیرطبیعی هستند. (4)
نوعی از اسپرم های سر مخروطی، اسپرم سر باریک (Thin narrow head sperm) است. اسپرم سر باریک به ندرت شناسایی می شود و ممکن است به دلیل شکسته شدن DNA، واریکوسل یا اختلال در تشکیل سر باشد.(5)
گلوبوزواسپرمی (Globozoospermia) یا اسپرم سر گرد، یک مورفولوژی غیر طبیعی اسپرم است که نشان دهنده نبود آکروزوم یا اینکه اسپرم بخش‌های داخلی سر خود را که مسئول فعال کردن تخمک و شروع فرآیند لقاح است، از دست داده است.(6)
اسپرم های بدون سر (Headless sperm) اصلا سر ندارند و به آنها اسپرم ((acephalic یا اسپرم سر بریده می گویند. آنها ماده ژنتیکی یا کروموزوم ندارند. سر این نوع اسپرم ممکن است شبیه سر سوزن به نظر برسد.)7)
به اسپرم های بدون دم ((Tail-less sperm، اسپرم اکادات (Acaudate) می گویند و این اسپرم ها اغلب در حین نکروز، مرگ اکثر یا تمام سلول های اندام دیده می شوند.(8)
اسپرم های واکوئل هسته ای (Nuclear vacuoles sperm) دارای دو یا چند واکوئل بزرگ (حباب های کیست مانند) یا چند واکوئل کوچک در سر اسپرم هستند. این واکوئل های هسته ای در زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی بالا (HPF)قابل مشاهده هستند. در حالی که برخی از مطالعات نشان می دهد که این نوع اسپرم پتانسیل لقاح پایینی دارد، مطالعات دیگر هیچ تاثیری را نشان نداده اند (9)
اسپرم گردن بزرگ(Large swollen midpiece or sperm neck) ممکن است به میتوکندری معیوب، بخش‌های انرژی‌ساز سلول اسپرم مربوط باشد. همچنین ممکن است نشانه ای باشد که سانتریول ها، سیستم هدایت کننده کروموزوم های متحرک ذخیره شده در گردن اسپرم، از بین رفته یا شکسته باشند.(10)
اسپرم های دم پیچ خورده (Coiled-tail sperm )در معرض شرایط نامطلوب مایع منی یا حضور باکتری ها قرار گرفته اند. این اسپرم ها نمی توانند حرکت کنند، زیرا دم آنها آسیب دیده است. سیگار کشیدن زیاد با وجود اسپرم دم پیچ خورده مرتبط است.(11)
سلول های اسپرم با دم کوتاه اغلب دارای تحرک کم یا بدون حرکت هستند.این نقص دم در اواخر اسپرم زایی یا تشکیل سلول های اسپرم در بیضه اتفاق می افتد. این بیماری یک بیماری ژنتیکی اتوزومال مغلوب است که با ژن های غیرطبیعی مرتبط است که پروتئین هایی مانند پروتئین گردن اسپرم centrin 1 را کد می کند. همچنین این نقص با درصد بالاتری از آنوپلوئیدی اسپرم یا کروموزوم های غیر طبیعی مرتبط است.(12)
عملکرد غدد فرعی به ویژه ویزیکول سمینال،پروستات و اپی دیدیم از طریق بررسی مقدار و وجود هریک از مواد بافتی منحصر به فرد،قابل سنجش است.مقدار روی (Zinc)و اسید سیتریک منی و نیز PH و فعالیت اسید فسفاتاز معیار های مطمئنی از ترشح غده پروستات است.
مقدار فرکتوز موجود در مایع منی نشان دهنده عملکرد ترشحی وزیکول سمینال است.در موارد آزو اسپرمی ناشی از فقدان مادرزادی مجرای دفران، پایین بودن سطح فروکتوز می تواند نشان دهنده دیس ژنزی (اختلال رشد اولیه) وزیکول سمینال باشد.انسداد مجاری انزال و وزیکول سمینال می تواند منجر به تولید منی کم حجم با PH پایین منی گردد.
