ویروس عفونت گوارشی در کودکان (Rotavirus):
روتاویروس جنسی از خانواده روتاویریده است که دارای RNA دو رشته ای است. این ویروس عامل شایع اسهال در نوزادان و کودکان است. تقریبا هر کودکی تا سن 5 سالگی حداقل یکبار در عمرش به این بیماری دچار میشود. افراد بالغ به ندرت آلوده میشوند. در حال حاضر 9 گونه از این جنس وجود دارد که شامل A, B, C, D, E, F, G, H, I میباشد. شایعترین نوع روتایروس در انسان نوع A است که عامل بیش از 90% عفونتهای روتاویروسی در انسان است.
در سال 2013 در کشورهای در حال توسعه عامل 37% از مرگ و میر کودکان بوده است. سایر انواع در حیوانات ایجاد بیماری میکند. انواع E, H در خوک و نوع D,F و G در پرندگان و I در گربه ها منجر به عفونت میشوند. خود نوع A شامل زیر گروههای هست که به آن سروتایپ میگویند.
مشخصات روتاویروس:
ژنوم روتاویروس حاوی RNA دو رشته ای قطعه قطعه (11 قطعه) است. که هر قطعه یک پروتئین خاص را ایجاد میکند. ژنوم توسط کپسید پروتئینی 3 لایه ای احاطه شده است. این ویروس بدون پوشش لیپیدی یا انولوپ است.
نحوه تکثیر روتاویروس:
اتصال ویروس به سلول میزبان با کمک پروتئین ویروسی VP4 که به مولکول گلایکان سلولی میچسبد انجام میشود. ویروس از طریق اندوزوم (وزیکولی که ویروس را در بر میگیرد) وارد سیتوپلاسم سلول میشود. با تغییر در غلظت کلسیم، پروتئینهای ویروسی تغییر شکل میدهند و دورتادور RNA ویروس را احاطه میکنند. این باعث حفظ ویروس از دسترس سیستم ایمنی میشود. سپس کلیه پروتئینهای ویروسی ساخته میشود و با تکمیل ساختار ویروس، ویروس کامل از سلول با لیز کردن سلول آزاد میشود.
راه انتقال روتاویروس:
این ویروس از طریق راه دهانی- مدفوعی منتقل میشود. در نوزادان به سلولهای روده کوچک آسیب میرساند و باعث التهاب گوارشی میشود که به آن گاستروانتریت میگویند که در واقع همان بیماری فلو روده‌ای است که با فلو ناشی از آنفلوآنزا فرق میکند. آلوده بودن دستها، سطوح تماسی و وسایل و احتمالا راه تنفسی نیز از جمله راههای انتقال ویروس هستند.
در هر گرم مدفوع فرد آلوده حدود 10 میلیارد ذرات ویروسی عفونی وجود دارد.کمتر از 100 ویروس نیاز هست تا از فردی به فرد دیگر منتقل شود. روتاویروس در محیط معمولی بین 9 تا 19 روز زنده می‌ماند. کنترل بیماریهای انگلی و میکروبی نیز میتواند در کنترل روتاویروس نقش داشته باشد.
بیماریزایی روتاویروس:
مکانیسم بیماریزایی روتاویروس به این صورت است که همانند سازی ویروس در داخل سلولهای روده ای باعث القای اسهال با فرایند اسموتیک میشود. فرایند اسموتیک حرکت مواد از غلظت بیشتر به غلظت کمتر است.
عفونت با روتاویروس غلظت کلسیم داخل سلولی را افزایش میدهد و منجر به اختلال در نفوذپذیری بین سلولها میشود. تولید پروتئینهای ویروسی باعث حرکت کلسیم از شبکه اندوپلاسمی به و به هم خوردن تعادل نمک (الکترولیتها) میشود (شکل زیر) که باید از عوامل کاهش اسهال در درمان استفاده کرد. در موارد پیشرفته میتوان ژنوم ویروس را در خون کودکان نیز پیدا کرد.
علائم بیماری روتاویروس:
روتاویروس بیماری ملایم تا شدید را در روده ها ایجاد میکند. علائم آن شامل تهوع، استفراغ، اسهال آبکی و تب پائین هست (شکل زیر). به محض ورود ویروس به بدن کودکان، دوره کمون بیماری شروع میشود که حدود 2 روز تا بروز علائم است. دوره بیماری حاد است. بیشترین عارضه از دست دادن آب بدن است که در عفونت روتاویروسی شایعتر از عفونتهای میکروبی دیگر است و عامل مرگ کودکان میشود.
هر چند سیستم ایمنی میتواند تا حدودی مقابله کند ولی شدیدترین آثار این بیماری در کودکان 6 ماهه تا 2 ساله و افراد با ضعف سیستم ایمنی دیده میشود. گاهی ممکن است در بالغین هیچ علامتی مشاهده نشود در حالیکه ویروس به راحتی منتقل میشود. در برخی مطالعات نشان داده شده که گروه خونی و همینطور باکتریهای موجود در روده میتواند در مستعد کردن افراد به عفونت روتاویروسی نقش داشته باشد. کودکان با گروه خونی A و یا B نسبت به گروه خونی O به ابتلا به عفونت روتاویروسی مستعد تر هستند.
علائم دهیدراته شدن شامل:
- کاهش دفعات ادرار
- بی حالی
- پوست خشک یا خیلی خنک
- عدم وجود اشک هنگام گریه
- دهان خشک یا چسبنده
- گلو خشک
- چشمهای گود رفته
- تشنگی شدید
- احساس سرگیجه از ایستادن
تشخیص روتاویروس:
تکنیکهای تشخیص روتاویروس شامل:
- الکترون میکروسکوپی که در نمونه مدفوع ویروس را مشاهده میکنند.
- تعیین آنتی ژن ویروسی
- آنزیم ایمنواسی
- آگلوتیناسیون لاتکس
- ایمنوکروماتوگرافی
- تعیین اسیدنوکلئیک با روش PCR و RT-PCR
اکثر این روشها در تشخیص روتاویروس کارآمد هستند زیرا مقدار زیادی ویروس در نمونه های مدفوع کودکان با التهاب روده وجود دارد.
پیشگیری و ایمنی از بیماری روتاویروس:
دو واکسن روتاویروسی موثر و ایمن برای استفاده در نوزادان در آمریکا تولید شده است که در سال اول زندگی نوزادان توانسته 85%تا 98% ایمنی ایجاد کند و مانع بستری شدن و بیماری شدید نوزادان شده است. واکسن روتاویروسی یک واکسن بر اساس ویروس زنده ضعیف شده است. مرکز کنترل بیماریها (CDC)، واکسیناسیون روتین را در نوزادان با یکی از واکسنهای زیر توصیه میکند (هر دو به صورت خوراکی مصرف میشوند):
- RotaTeq® licensed in 2006, is given in 3 doses at ages 2 months, 4 months, and 6 months (3 دوز در سنین 2، 4و 6 ماهگی)
- Rotarix® licensed in 2008, is given in 2 doses at ages 2 months and 4 months (2 دوز در سن 2 ماهگی و 4 ماهگی)
درمان روتاویروس:
درمان خاصی برای این عفونت وجود ندارد اما این بیماری ظرف مدت 7 روز معمولا برطرف میشود.تنها درمان اساسی جبران آب از دست رفته است که ضروری میباشد.
درمان از دست رفتن آب کودکان بر اثر اسهال روتاویروسی در منزل:
- در اولین علائم بیماری با پزشک متخصص اطفال خود تماس بگیرید ، به خصوص اگر کودک شما علائم کمبود آب بدن را نشان می دهد.
- دستورالعمل هایی را از متخصص اطفال دریافت کنید که غذاها و نوشیدنی های آنها را به کودک خود بدهید.
- مایعات زیادی در کودکان مصرف کنید ، اما نه آب میوه یا نوشابه ، که ممکن است اسهال را بدتر کند.
- اگر در حال شیردهی هستید ، در طول دوره بیماری این کار را ادامه دهید.
- کودکانی که کمبود خفیف تا متوسط دارند ممکن است به نوشیدنی های کوچک و مکرر، نوشیدنی هایی که برای جبران کردن مایعات بدن طراحی شده اند نیاز داشته باشند.
- برای استفراغ یا اسهال به داروهای بدون نسخه به کودک خود توصیه نکنید ، مگر اینکه توسط پزشک متخصص اطفال توصیه شود.
- اگر کودک شما استفراغ می کند ، در طول روز وعده های غذایی کوچک و مکرر تغذیه کنید.
- مایعات مناسب عبارتند از آب یا محلول تجویز مجدد دهانی (ORS). آب میوه و نوشیدنی های گازدار توصیه نمی شود. اینها می تواند علائم اسهال را بدتر کند.
ORS:
ORS معمولاً در داروخانه ها بدون نسخه در دسترس است. آنها به جایگزینی نمک ، گلوکز و سایر مواد معدنی مهم که در اثر کم آبی بدن از بین می روند کمک می کند .اگر شخصی پس از نوشیدن محلول ORS استفراغ کند ، قبل از مصرف بیشتر باید 5 تا 10 دقیقه صبر کند. ORS باید به آرامی و هر چند دقیقه یک قاشق غذاخوری در هر بار که فرد حجم زیادی از مدفوع آبکی را دفع میکند مصرف شود. مقدار دقیق ORS به اندازه و وزن فرد بستگی دارد.
رعایت دستورالعمل های موجود در بسته یا دستورالعمل های پزشک یا داروساز مهم است. اگر علامتی وجود نداشته باشد ولی خطر کمبود آب بدن وجود داشته باشد، باز هم فرد می تواند مصرف کند. در مورد نوزادان ، این شامل شیر مادر ، سایر شیرهای خوراکی و مواد جامد است. در صورت شدت کمبود آب بدن ، ممکن است بیمار به منظور جبران مایعات داخل وریدی بستری شود.
پیشگیری از بیماری روتاویروسی:
تا آنجا که ممکن است ، فرد مبتلا به عفونت روتاویروس باید از سایر افراد دور بماند. باید 48 ساعت از آخرین اسهال و استفراغ بگذرد. کودکان باید از سنین کودکی یاد بگیرند که بعد از استفاده از حمام و قبل از خوردن غذا دست های خود را کاملاً بشویند. کاسه توالت باید بعد از هر مدفوع اسهالی و استفراغ به طور کامل با مواد ضد عفونی کننده تمیز شود. مراقبت کنندگان باید دست خود را بطور مرتب بشویند ، بخصوص بعد از عوض کردن پوشک یا تمیز کردن حمام. حوله های شخص ، کارد و چنگال و وسایل غذاخوری فرد را نباید با وسایل سایر اعضای خانواده مشترک باشد.
کودکان نباید به مهد کودک یا مدرسه بازگردند تا زمانی که 48 ساعت از آخرین اسهال و استفراغ گذشته باشد. افراد مبتلا 2 هفته اول پس از آخرین اسهال نباید به استخر بروند حتی اگر علائمی وجود نداشته باشد ، تحقیقات نشان داده است که روتا ویروس از طریق آب استخر می تواند به کودکان دیگر نیز سرایت کند.
ترجمه و تنظیم: واحد R&D آزمایشگاه وحید، دکتر لیلا موسوی زاده، دکتر محمد وحید دستجردی
References
https://www.123rf.com/photo_60983090_stock-vector-rotavirus.html
Arnold, Michelle; Sen, Adrish; B. Greenberg, Harry; T. Patton, John (2015): Overview of the rotavirus replication cycle. PLOS Pathogens. Figure.
Porcine Rotaviruses: Epidemiology, Immune Responses and Control Strategies, Anastasia, Vlasova et al, journal of viruses, 10.3390/v9030048, 2017.
https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/70122/WHO_IVB_08.17_eng.pdf;jsessionid=44D9FD1541EE3A8D223B48FC08EE49FA?sequence=1
https://www.cdc.gov/rotavirus/clinical.html
https://www.medicalnewstoday.com/articles/177104.php#prevention
Pérez-Ortín R, Vila-Vicent S, Carmona-Vicente N, Santiso-Bellón C, Rodríguez-Díaz J, Buesa J. Histo-Blood Group Antigens in Children with Symptomatic Rotavirus Infection. Viruses. 2019;11(4):339. Published 2019 Apr 10. doi:10.3390/v11040339