ویروس سرماخوردگی کودکان (Rhinovirus):
رینوویروس یک ویروس از جنس انتروویروس و خانواده پیکورناویریده است. مشخصه این ویروس این است که در دمای 33-35 درجه سانتیگراد که دمای معمولی بینی است براحتی میتواند تکثیر کند به همین دلیل این ویروس ایجاد بیماری سرماخوردگی بخصوص در کودکان میکند. این ویروس دارای 3 گونه است که شامل: A, B و C که حاوی حدود 160 نوع رینوویروس بیماریزا در انسان بر اساس نوع پروتئینهای سطحی و تفاوت سرولوژیکی می‌باشند. رینوویروس در مقایسه با ویروسهایی مثل آبله و واکسینیا جزو کوچکترین ویروسها هستند.
مشخصات رینوویروس:
رینوویروس یکی از ویروسهای RNA دار تک رشته ای مثبت است و قادر است مثل ژن کد کننده پروتئین مستقیما به پروتئین ترجمه شود. دارای کپسید پروتئینی است که ژنوم را احاطه کرده و بدون پوشش لیپیدی است. در پوشش کپسیدی خود حاوی چند پروتئین ویروسی هست به نامهای VP1, VP2, VP3, VP4 . دفاع اصلی در مقابل این ویروس بواسطه آنتی بادی ساخته شده علیه VP1-VP3 است. در شکل زیر ساختمان کپسید ویروس و پروتئینهای سطحی آنرا میبینید.
نحوه تکثیر :
اولین مرحله از تکثیر ویروس اتصال ویروس با گیرنده های خود در سطح سلول است که این به ویروس اجازه میدهد تا به سلول میزبان بچسبد. قدم بعدی نفوذ ویروس به درون سلول است که از راههای مختلفی میتواند انجام شود. که در رینوویروس وارد شدن ویروس به درون سلول از طریق اندوسیتوز (جذب مولکولی به داخل سلول) انجام می‌گیرد. در سیتوزول سلول، ژنوم ویروس به پروتئینهای ساختمانی ویروس ترجمه میشود و از روی خود ژنوم هم نسخه برداری میگردد. به این ترتیب ویروس کامل با پاره کردن غشای سلولی از سلول خارج میشود.
راه انتقال :
دو مدل انتقال برای رینوویروس شناخته شده است: از طریق ذرات هوایی خارج شده با قطرات تنفسی و از طریق سطوح آلوده که با تماس مستقیم از فردی به فرد دیگر منتقل میشود. رینوویروسها در تمام دنیا پراکنده است و علت اولیه سرماخوردگی هستند. این ویروس به PH بسیار پائین حساس است و عفونتزایی خود را در PH=3 از دست میدهد.
بیماریزایی رینوویروس:
این ویروس در فصلهای بهار و پائیز بیشتر شایع میشود. تحقیقات نشان داده که بیماری رینوویروسی در پسر بچه های زیر 3 سال و در دختر بچه های بالای 3 سال بیشتر شایع است. اولین مکان برای عفونت رینوویروس سلولهای اپیتلیال بینی هستند. نتیجه تکثیر ویروس در این قسمت معمولا تورم بافتهای اتصالی بینی است. تخریب سلولها معمولا نتیجه پاسخهای ایمنی برای محدود کردن ویروس و نه اثر مستقیم خود ویروس است. رینوویروس به دلیل نیاز به دمای 33 درجه سانتیگراد برای رشد و تکثیر تقریبا بندرت در مجاری تنفسی تحتانی ایجاد عفونت میکند.
گرفتاریهای دیگری که این ویروس ایجاد میکند شامل انتشار ویروس از گلو به سینوسها و مجاری پائین تنفسی و گوش میانی است که به ترتیب منجر به سینوزیت، لارنژیت و اوتیت میانی میشود. ویروس ممکن است در ترشحات شسته شده از بینی داوطلبان 24 ساعت بعد از تلقیح ویروس مشخص شود و به حداکثر مقدار خود در روز دوم و سوم میرسد. سپس تیتر ویروس شروع به کاهش میکند و ویروس در روز پنجم دیگر قابل تشخیص نخواهد بود. علائم یک روز بعد از تماس با ویروس آشکار میشود و در روز سوم و چهارم به حداکثر میزان بروز خود میرسد. در آبریزش بینی بنظر می رسد که هیستامین نقشی ندارد.
فاکتورهای خطر:
- کمبود آنتی بادی خنثی کننده (IgA)
- بیماری ریوی مزمن
- سن بالا
- آسم
- آلرژی
علائم بیماری رینوویروس:
- گلودرد
- آبریزش بینی
- گرفتگی بینی
- عطسه و سرفه
گاهی با علائمی مثل درد ماهیچه ای، خستگی، سردرد، بی قراری، ضعف ماهیچه و از دست دادن اشتها نیز بروز میکند. بچه ها ممکن است 6 تا 12 بار در سال به این ویروس دچار شوند. تغییرات دما، رطوبت و الگوی وزش باد میتواند بعنوان فاکتور موثر در انتقال رینوویروس نقش داشته باشد. فقر اقتصادی پرجمعیتی نیز از دیگر شرایط تسهیل انتقال ویروس است. بیشترین افراد در خطر با این ویروس نوزادان و افراد مسن و افراد با سیستم ایمنی ضعیف هستند. در برخی موارد نیز عفونتهای باکتریال هم به این عفونت ویروسی اضافه میشود.
تشخیص:
به طور معمول برای این ویروس نیاز به انجام تست تشخیصی نیست. اگر انجام تست مورد نیاز بود معمولا جداسازی ویروس در کشت سلولهای حساس به رینوویروس انجام میشود.شستشوی بینی بهترین نمونه مورد استفاده برای انجام این تست است زیرا بیشترین تیتر ویروس در بینی وجود دارد.
- جداسازی ویروس: رینوویروس را میتوان در سلولهای فیبروبلاست جدا شده از ریه جنین انسان (MRC-5) یا سلولهای Hela کشت داد. نمونه باید در سه نسخه کشت داده شود و در دمای 33 درجه سانتیگراد نگهداری شود.اثرات تخریب سلولی ناشی از ویروس (CPE) شامل گرد شدن سلولها تا 8 روز پس از تلقیح است. با تست حساسیت به PH معادل 3 میتوان این تست را تائید کرد.
- تعیین مستقیم آنتی ژن ویروسی: با روش الایزا و با استفاده از نمونه شستشوی بینی میتوان این تست را انجام داد.
- سرولوژی: تست خنثی سازی ویروس در این روش کاربرد دارد. ELISA نیز یکی دیگر از تستهای قابل انجام است.
پیشگیری و ایمنی از بیماری رینوویروس:
تلاشهای اولیه برای پیشگیری از رینوویروس توسط واکسن موفقیت آمیز نبوده است. چون رینوویروس هر بار تنوع سرولوژیکی دارد و از طرفی هم عدم ایمنی متقاطع (Cross-pritection) در طول عفونت مجدد با سروتیپ هترولوگ یا غیر یکسان، پیشگیری از ویروس را با کمک واکسیناسیون مشکل می‌سازد. بنابراین برای پیشگیری توجه محققان به سمت مولکولهای ضد ویروسی مثل اینترفرون و ترکیبات مصنوعی ضد ویروسی جلب شد. اینترفرون طبیعی و نوترکیب میتواند اثر خوبی هم روی ممانعت از عفونت و هم بیماریزایی رینوویروس بگذارد.
اینترفرون بصورت موضعی در بینی داوطلبان استفاده شده است و نتیج خوبی نشان داده است. هر چند ممکن است اثرات جانبی هم مثل تحریک بینی، زخم و خونریزی داشته باشد. البته اینترفرون نمیتواند طولانی مدت استفاده شود. ترکیبات مصنوعی ضد رینوویروسی مثل R61837 نیز بعنوان پیشگیری از سرماخوردگی ناشی از رینوویروس موثر نشان داده شده است.
پاکسازی ویروسی به پاسخ میزبان بستگی دارد مثلا تولید موضعی اسید نیتریک در بینی و تولید آنتی بادی اختصاصی سروتایپ ویروسی که 7 تا 21 روز پس از عفونت در 80% بیماران اتفاق می افتد و تا سالها نیز باقی می‌ماند. پایداری ایمنی در اثر ابتلا مکرر توسط یک سروتایپ خاص منجر به تولید آنتی بادی IgA در ترشحات بینی و IgG در سرم و احتمالا IgM نیز در سرم میشود.
بهترین را پیشگیری است و چون این ویروس از طریق تماس دست-دست و دست به بینی و احتمالا ذرات هوایی منتقل میشود بهترین راههای پیشگیری عبارتند از:
- اجتناب از تماس انگشت با چشم به دلیل خطر کنژکتیویت
- اجتناب از تماس انگشت با بینی
- استفاده از دستمال کاغذی
- استفاده از اسید سیالیک و اسیدپیروگلوتامین در ضدعفونی کننده های دست
درمان:
آزمایشات کلینیکی با اینترفرون آلفا ریکامبیننت در درمان خیلی موفقیت آمیز نبوده اند. داروی R61837 نیز در درمان بیماری رینوویروسی نتوانسته است موثر واقع شود. که این بدلیل تنوع سرولوژیکی این ویروس است. در هر صورت برای درمان باید تست سریع تشخیصی انجام شود و ویروس زود تشخیص داده شود چرا که مراحل درمانی تنها در 24 تا 36 ساعت پس از آلودگی بیشترین کارایی را دارد. پلکوناریل میتواند تقریبا 92% از عفونت ناشی از سرتایپهای رینوویروسی را مهار کند.
این درمان بستگی به پروتئین کپسید ویروسی به نام VP1 دارد. این دارو در 24 ساعت اولیه شروع علائم بیماری استفاده میشود که باعث کاهش علائم به 1 روز میشود. استفاده از اینترفرون آلفا به همراه ایپراتروپیوم بصورت داخل بینی و به همراه ناپروکسین خوراکی نیز در درمان بیماری رینوویروسی کمک کننده است. این داروها از انتشار ویروس جلوگیری کرده و تیتر ویروس را نیز کاهش میدهد.
ترجمه و تنظیم: واحد R&D آزمایشگاه وحید، دکتر لیلا موسوی زاده، دکتر محمد وحید دستجردی
References
- Jacobs SE, Lamson DM, St George K, Walsh TJ. Human rhinoviruses. Clin Microbiol Rev. 2013;26(1):135–162. doi:10.1128/CMR.00077-12
- https://virology-online.com/viruses/CORZA2.htm
- Tak W. Mak, Mary E. Saunders, Immunity to Pathogens, in The Immune Response, 2006
- Jeffrey K. Actor PhD, in Elsevier’s, Clinical Virology, Integrated Review Immunology and Microbiology (Second Edition), 2012
- JAMES H. STRAUSS, ELLEN G. STRAUSS, Plus-Strand RNA Viruses, in Viruses and Human Disease (Second Edition), 2008
- https://en.wikipedia.org/wiki/Rhinovirus
- Ronald B. Turner, Rhinovirus: More than Just a Common Cold Virus, The Journal of Infectious Diseases, Volume 195, Issue 6, 15 March 2007, Pages 765–766, https://doi.org/10.1086/511829
- https://slideplayer.com/slide/6147440/