تحقیقات اخیر نشان می دهد که قند فروکتوز که به قند میوه هم شهرت دارد و در بسیاری از غذاها یافت می شود می تواند متابولیسم انسان را به سمت چاقی و بیماری های مرتبط به آن هدایت نماید. بر اساس منبع معتبر سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حدود 13 درصد از بزرگسالان در سراسر جهان چاق هستند. چاقی و سندرم متابولیک یک وضعیت چندعاملی است و هرگز تابع یک متغیر نیست. برخی از پژوهش ها علت اصلی چاقی را عدم تعادل انرژی بین کالری تولید شده و کالری مصرف شده عنوان می کنند. علاوه بر تعادل انرژی مولفه های دیگری مانند ژنتیک، فرضیه کربوهیدرات – انسولین، فرضیه پروتئین- اهرم، فرضیه دانه های روغنی هم مطرح است. همه فرضیه های ذکر شده تا حد زیادی درست هستند اگر چه از نظر ظاهر با یکدیگر ناسازگار به نظر می رسند اما همه آن ها می توانند بر اساس فرضیه بقای فروکتوز یا “سوئیچ بقا” متحد و یکپارچه شوند.
طبق مطالعه ای که در Philosophical Transactions of the Royal Society B به چاپ رسیده با مصرف فروکتوز ، افراد به جای استفاده از انرژی فروکتوز ، انرژی را ذخیره کرده و درصد چاقی را افزایش می دهند. محققان پیشنهاد می‌کنند که برخلاف گلوکز که به عنوان سوخت فوری استفاده می‌شود، فروکتوز بدن را برای ذخیره سوخت تحریک می‌کند.
چاقی و اختلالات متابولیک ممکن است از تحریک بیش از حد یک پاسخ بیولوژیکی مبتنی بر تکامل (بقای فروکتوز) ایجاد شده باشد که هدف آن محافظت از حیوانات ( مانند خرس ها) قبل از یک بحران، مانند خواب زمستانی است و این برای حیوانی که چند ماه به خواب زمستانی می‌رود ایده‌آل است
زمانی که مردم به مقدار زیادی غذا دسترسی دارند این “سوئیچ بقا” بیشتر از آن که مفید باشد می تواند آسیب رسان شده و عرضه مداوم غذاهای با فروکتوز بالا موجب ایجاد چاقی گردد.
سوال اینجاست که چگونه قند ساده فروکتوز بر متابولیسم تاثیر گذاشته و بدن را به جای استفاده از انرژی وادار به ذخیره می کند.
معمولا منبع انرژی برای تمام فرایندهای سلولی آدنوزین تری فسفات (ATP) است که پس از مصرف ATP به سرعت از طریق دریافت مواد غذایی یا ذخایر چربی مقدار مصرف شده جایگزین می گردد. فروکتوز برای متابولیزه شدن به ATP نیاز دارد و علیرغم استفاده و کاهش سطح انرژی سلول، توانایی تولید ATP بیشتر را کاهش می دهد. هنگامی که سطح ATP به اندازه کافی کاهش می یابد، یک سری واکنش های شیمیایی ایجاد می شود که میتوکندری سلول را از تولید بیشتر ATP باز می دارد و باعث استرس اکسیداتیو می شود. علاوه بر کاهش سطح ATP، مصرف فروکتوز باعث تحریک مصرف بیشتر غذا و افزایش اشتها می شود. سپس این کالری اضافی به عنوان چربی ذخیره می شود. در نهایت، سطح ATP دوباره افزایش می یابد، اما چربی ذخیره شده باقی می ماند.
با گذشت زمان، استرس اکسیداتیو مکرر منجر به اختلال عملکرد دائمی میتوکندری می شود. در یک پستاندار در خواب زمستانی، بدن با کاهش سرعت متابولیسم در حالت استراحت، با سطوح پایین ATP سازگار می شود اما در افرادی که هنوز مقدار زیادی غذا در دسترس دارند این مصرف انرژی کمتر منجر به افزایش وزن می شود مگر اینکه دریافت کالری کاهش یابد.
در واقع فروکتوز تابع قوانین انرژی است و با افزایش مصرف انرژی (جهت متابولیسم خود) و کاهش ATP مورد نیاز برای متابولیسم در حالت استراحت، برای حفظ تعادل انرژیتیک بدن، موجب افزایش وزن شده و مقاومت نسبت به لپتین را القا می کند. این در حالی است که مصرف چربی به خودی خود موجب ایجاد مقاومت نسبت به لپتین نمی شود اما اختلال در سیگنال دهی لپتین که تحت تاثیر فروکتوز ایجاد می شود زمینه افزایش وزن را فراهم می نماید. مقایسه غذا های فرآوری شده با محتوای چربی و پروتئین و کربوهیدرات یکسان به غذاهایی که فرآوری نشده اند نشان می دهد که دلیل دریافت انرژی و افزایش وزن این دسته غذاها ناشی از وجود نمک بیشتر و در نتیجه تولید فروکتوز بیشتر است.
منابع غذایی فروکتوز
فروکتوز قند طبیعی است که میوه ها را شیرین می کند، یک رژیم غذایی معمولی غربی حاوی بسیاری از منابع دیگر فروکتوز است. ساکارز یا شکر یک شیرین کننده متشکل از قند گلوکز و فروکتوز است که به طور شیمیایی به همدیگر پیوند خورده اند. شربت ذرت با فروکتوز بالا (HFCS)، یک شیرین کننده ساخته شده از نشاسته ذرت با 55 درصد فروکتوز است که تولیدکنندگان با افزودن آنزیم هایی به شربت ذرت درصد فروکتوز را بالاتر برده و طعم شیرین تری در مواد غذایی ایجاد می نمایند. فروکتوز موجود در (High Fructose Corn Syrup ) HFCS به فرم مولکول آزاد بوده و به سرعت جذب می شود.
بسیاری از غذاها و تقریباً همه غذاهای فرآوری شده حاوی HFCS هستند. آنها عبارتند از:
- نوشابه های گازدار
- آب میوه های شیرین شده
- کراکرها
- وعده های غذایی از قبل آماده شده
- چاشنی ها و سس های سالاد
- مقداری نان و شیرینی
آیا باید از مصرف غذاهای حاوی فروکتوز اجتناب کرد؟
دکتر میرعلی، جراح چاقی و مدیر پزشکی مرکز کاهش وزن جراحی MemorialCare در مرکز پزشکی Orange Coast در Fountain Valley کالیفرنیا معتقد است که میوه ها می توانند تاثیر مشابهی با قند های فراوآری نشده در چاقی داشته باشند و از همین روی به بیماران خود توصیه می کنیم تمام منابع قندی از جمله میوه ها را به حداقل برسانند.
نظریه دکتر لیرد متفاوت بوده و معتقد است بیشتر مردم میوه کافی برای سلامت عمومی و تامین فیبر، ویتامین و ریز مغذی ها مصرف نمی کنند و مقادیر مصرف پایین میوه احتمالا خطر کم یا صفر را در چاقی به همراه خواهد داشت اما احتمالا بزرگترین خطر زمانی رخ می دهد که فروکتوز بسیار غلیظ شده به غذاهای دیگر اضافه شود (این غذاها اغلب حاوی چربی بالا، قند بالا و مواد مغذی کم هستند)، که می تواند منجر به افزایش خطر چاقی شود.