ویروس عفونت چشمی و گوارشی (Adenovirus):
آدنوویروس ها ویروس های شایعی هستند که ایجاد دامنه ای از بیماری ها می کنند. افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا بیماری های تنفسی یا قلبی بیشتر در معرض خطر ابتلا به این ویروس هستند. دوره کمون بیماری آدنوویروس در عفونت های تنفسی 14-2 روز است و در عفونت های روده ای 10-3 روز بعد از تماس با ویروس علائم آشکار می شود. عفونت آدنوویروس در بچه ها بیشتر اتفاق می افتد تا در بالغین ولی هر فردی و سنی می تواند مبتلا شود.
اکثر کودکان تا سن 10 سالگی حداقل به یک نوع از آدنوویروس مبتلا می شوند. عفونت معمولا علائم ملایمی دارد و خود بخود نیز برطرف می شود اما می تواند در افراد با ضعف سیستم ایمنی بخصوص در بچه ها جدی تر باشد. گاهی ویروس در سلول نهفته می شود و در صورت ایمنی پایین, علائم عفونت بروز می کند. گاهی ویروس ناقص ایجاد می شود یعنی مراحل تکثیر کامل انجام نمی شود و ویروس جدید ایجاد نمی شود ولی عفونت بصورت مخفی وجود دارد. بعضی سروتایپ ها مثل A, B می توانند با ادغام کردن ژنوم خود با DNA سلولی شکل سلول را به نوع سرطانی تبدیل کنند (ترانسفورمیشن).
مشخصات آدنوویروس:
آدنوویروس یک ویروس DNAدار دو رشته ای خطی است که در هسته سلول تکثیر می کند. این ویروس پوشش پروتئینی به نام کپسید دارد که توسط ژن های خود ویروس ساخته می شود ولی پوشش لیپیدی ندارد. به همین خاطر به مواد شیمیایی و فیزیکی مقاوم است و همین طور نسبت به تغییر شرایط PH هم مقاوم است که باعث زنده ماندن بیشتر ویروس در خارج از بدن می شود. حاوی گیرنده فیبر پنتونی در سطح خود و حاوی 49 گونه ایمنولوژیکی متفاوت است با 6 زیر جنس از A تا F.
نحوه تکثیر ویروس:
برای اتصال ویروس به سلول میزبان 2 مرحله اتصال وجود دارد. اتصال اولیه ویروس از طریق فیبر پنتونی به گیرنده خود در سلول به نام CD46 انجام می گیرد. سپس اتصال ثانویه از طریق فیبر پنتونی به کورسپتور اینتگرین سطح سلول اتفاق می افتد و منجر به ورود ویروس به سلول می شود. درون سیتوپلاسم ایجاد اندوسیتوز یا وزیکول اسیدی می کند که شرایط برای آزاد شدن ژنوم به سیتوپلاسم در اندوزوم بواسطه PH اسیدی فراهم می شود و ژنوم ویروس به هسته سلول وارد می شود.
در آنجا همانند سازی اولیه ویروس در هسته و کپی ژن ها (مرحله اولیه) و سپس ساخت پروتئین های ویروسی (مرحله بعدی) و در نهایت تکثیر کامل ویروس و ایجاد ویروس های جدید اتفاق می افتد که به آزاد شدن ویروس های جدید از سلول ختم می شود. این مراحل را در شکل زیر می توانید ملاحظه کنید.
راه انتقال:
انتقال آدنوویروس از فرد مبتلا به افراد دیگر معمولا از طروق زیر اتفاق می افتد:
- تماس نزدیک فردی مثل دست دادن و تماس فیزیکی
- از طریق هوا بواسطه سرفه و عطسه
- تماس با وسایل و سطوح آلوده با آدنوویروس و سپس انتقال به دهان، بینی و چشم قبل از شستشوی دست
- انتقال مدفوعی- دهانی
بطور کلی این ویروس در مکان هایی که افراد بطور گروهی زندگی می کنند شایع است مثل مراکز مراقبتی، مدرسه و کمپ های تابستانی و سربازخانه ها. بیماری به شدت واگیر دار است. قطرات حاوی ویروس در هوا معلق می شوند و بعد روی سطوح می نشینند. این ویروس با تماس دست کودکان با هر چیز آلوده مثل اسباب بازی ویروس می تواند به دهان، بینی، و چشم منتقل شود. در کودکان انتقال سریع تر است چون زیاد دست خود را به صورت می زنند. با تعویض پوشک نوزاد آلوده نیز بیماری می تواند به بالغین انتقال یابد. از طریق غذایی که توسط فرد بیمار (عدم شستشوی دست بعد از توالت) تهیه شود نیز منتقل می شود. احتمال انتقال ویروس از طریق آب یا استخرهای شنا نیز وجود دارد ولی خیلی رایج نیست.
بیماری زایی آدنوویروس:
آدنوویروس می تواند در اندام های مختلفی ایجاد بیماری کند. در مجاری تنفسی فوقانی و چشم و مجاری گوارشی که اصلی ترین اندام ها برای این عفونت هستند. این ویروس می تواند از مجاری تنفسی فوقانی به مجاری گوارشی و مجاری تنفسی تحتانی نیز منتقل شود. از طریق آلودگی غدد لنفاوی، ویروس می تواند وارد خون بشود و ویرمی بدهد که از طریق خون به پوست و سایر ارگان ها می تواند منتقل شود.
علائم بیماری:
علائم بیماری های ایجاد شده توسط آدنوویروس شامل:
- سرماخوردگی یا علائم شبیه آنفلوآنزا
- تب
- گلو درد
- برونشیت حاد (التهاب در ریه ها و مجاری تنفسی)
- پنومونی (عفونت ریه ها)
- کنژکتیویت یا چشم صورتی
- گاستروانتریت یا التهاب معده یا روده که باعث اسهال و استفراغ و تهوع و درد معده می شود
علائم با شیوع کمتر:
- التهاب مثانه یا عفونت آن
- بیماری های عصبی شامل اثر روی مغز و طناب نخاعی
هر تایپ ویروس بیماری متفاوتی ایجاد می کند:
- برونشیت: سرفه، آبریزش بینی، تب، لرز
- سرماخوردگی و سایر عفونت های تنفسی: گرفتگی و آبریزش بینی، سرفه، گلو درد، تورم غدد لنفاوی
- فارنژیت: التهاب گلو
- کروپ: سرفه خروسی، مشکل تنفسی، تنفس با صدای بلند
- عفونت گوش: درد گوش، تب، تحریک پذیری
- چشم صورتی (کنژکتیویت): چشم قرمز، تخلیه چشم، اشک، احساس وجود جسم خارجی در چشم
- پنومونی: تب، سرفه، مشکلات تنفسی
- عفونت معده و روده: اسهال، استفراغ، سر درد، تب، گرفتگی معده
- تورم مغز و طناب نخاعی (مننژیت و آنسفالیت): سر درد، تب، سرگیجه، گرفتگی گردن و استفراغ
- عفونت مجاری ادراری: سوزش و درد درحال ادرار کردن، احساس داشتن ادرار، خون در ادرار. با دیدن تورم اطراف چشم کودک، تب بیش از چند روز و کم شدن ادرار و یا اشک یا هر علامت از دهیدراته شدن در کودک باید به پزشک مراجعه کنید
تشخیص:
- تعیین آنتی ژن ویروس: در این روش بعضی از آنتی ژن های ویروس تشخیص داده می شود مثل پوشش پروتئینی ویروس
- روش PCR برای تشخیص ژنوم ویروس
- جداسازی ویروس از طریق کشت سلولی که البته برای بعضی انواع آدنوویروس مثل نوع 40 و 41 قابل انجام نیست
- روش های سرولوژیکی مثل الایزا و روشهای ایمنو اسی
- تعیین نوع آدنوویروس با استفاده از روش های مولکولی انجام می گیرد
- روش سریع روی مدفوع (حساس، اختصاصی، آسان، سریع و نیاز به حداقل نمونه) با استفاده از استریپ یا نوار که در شکل زیر مشاهده می کنید. با افزودن نمونه به لوله حاوی بافر مخصوص و گذشت زمان 10 دقیقه، در صورت مثبت شدن نوار قرمز رنگ اضافه ای پدید می آید که نشانه مثبت بودن تست است.
پیشگیری از بیماری:
برای بهبود حال بیمار:
استفاده از مایعات زیاد (از دست دادن زیاد آب به دلیل تب، اسهال و استفراغ)، پاک کردن بینی از ترشحات با استفاده از نرمال سالین، ایجاد رطوبت خنک در اتاق با دستگاه رطوبت ساز، پایین آوردن تب با استامینوفن (Tylenol) یا ایبوبروفن (Motrin)، عدم استفاده از آسپیرین به دلیل خطر سندروم ری
بطور کلی برای پیشگیری بهترین راه:
- دور نگهداشتن کودکان از فرد بیمار
- شستن مرتب دست کودک و خود قبل از خوردن غذا (در صورت نبودن آب و صابون از الکل و مواد بهداشتی برای دست استفاده کنید)
- تمیز کردن سطوح مثل سینک و میز از جرم ها
- عدم استفاده از استخرهای غیربهداشتی
ایمنی زایی:
واکسن آدنوویروس حاوی آدنوویروس زنده ضعیف شده نوع 4 و 7 هست. این واکسن به روش 2 قرص خوراکی همزمان استفاده می شود (نباید جویده شود). واکسن برای سنین 17 تا 50 سال در نیروهای نظامی استفاده می شود چون جزو افراد با خطر بالا ابتلا هستند. افراد زیر نباید واکسن دریافت کنند:
- افراد با آلرژی شدید به ترکیبات واکسن
- زنان باردار یا مادران پرستار
- افرادی که قادر به بلعیدن قرص نیستند
- افراد جوانتر از 17 سال یا مسن تر از 50 سال
عوارض ناشی از واکسن:
مشکلات خفیف: سر درد، عفونت مجاری تنفسی فوقانی، گرفتگی بینی، گلو درد، درد مفاصل، درد شکم، سرفه، سرگیجه، اسهال، تب مشکلات جدی (از هر 100 نفر یک نفر ممکن است به این مشکلات گرفتار شود) : خون در ادرار و مدفوع، پنومونی، التهاب معده یا روده
درمان:
آنتی بیوتیک نمی تواند به بهبود عفونت آدنوویروسی کمکی بکند. اکثر کودکان به صورت خود بخود بهبود می یابند. برخی عفونت ها مثل چشم صورتی یا پنومونی ممکن است یک هفته یا بیشتر طول بکشد. داروی سیدوفوویر برای موارد عفونت شدید آدنوویروسی در افراد با نقص سیستم ایمنی استفاده می شود. اکثر عفونت های آدنوویروسی بین 3 تا 7 روز از بین می روند. عفونت های شدید ممکن است 2 یا چند هفته طول بکشند.
ترجمه و تنظیم: واحد R&D آزمایشگاه وحید، دکتر لیلا موسوی زاده، دکتر محمد وحید دستجردی
رفرنس:
- https://www.cdc.gov/adenovirus/about/symptoms.html
- https://www.webmd.com/children/adenovirus-infections#1
- https://en.wikipedia.org/wiki/Adenoviridae
- https://emedicine.medscape.com/article/211738-workup