بیماری آدیسون ، یک اختلال اکتسابی غیر معمول است که در اثر کمبود هورمون های منتشره از غدد فوق کلیوی ایجاد می شود.. این بیماری همچنین با نام نارسایی غده فوق کلیه نیز شناخته میشود. در بیماری آدیسون، غده فوق کلیه، که دقیقا بالای کلیه قرار دارد، کورتیزول و اغلب آلدوسترون کمتری تولید می کند. بیماری آدیسون در تمام گروه های سنی و هر دو جنس اتفاق می افتد و می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
علایم بیماری آدیسون معمولا به آرامی، اغلب طی چند ماه ایجاد می شوند. این بیماری به قدری آهسته پیشرفت می کند که اغلب علائم آن نادیده گرفته می شود تا زمانی که یک استرس، مانند بیماری یا جراحت رخ می دهد و علائم بدتر می شوند. نشانه ها و علائم این بیماری عبارتند از:
نارسایی حاد غده فوق کلیه (بحران آدیسونی) (addisonian crisis)
گاهی علائم و نشانه های بیماری آدیسون بطور ناگهانی ظاهر می شود. نارسایی حاد غده فوق کلیه (بحران آدیسونی) می تواند منجر به شوک مرگبار شود. اگر علائم و نشانه های زیر را داشتید، باید به اورژانس مراجعه کنید:
بیماری آدیسون به علت آسیب به غدد فوق کلیه ایجاد می شود که موجب می شود هورمون کورتیزول و (اغلب) آلدوسترون به میزان کافی تولید نشود. غدد فوق کلیه بخشی از سیستم غدد درون ریز (اندوکرین) هستند.
غده فوق کلیه از دو بخش تشکیل شده است:
1- بخش داخلی یا مدولا: هورمون های شبیه آدرنالین را تولید می کند
2- لایه بیرونی یا کورتکس: گروهی از هورمون ها به نام کورتیکواستروئیدها را تولید می کند.
کورتیکواستروئیدها عبارتند از:
1- گلوكوكورتيكوئيدها: این هورمون ها از جمله کورتیزول، قابلیت بدن در تبدیل غذا به انرژی را تحت تاثیر قرار می دهند. همچنین در پاسخ التهابی سیستم ایمنی و پاسخ به استرس نقش دارند.
2- مینرال کورتیکوئیدها یا کورتیکوئیدهای معدنی: این هورمون ها که شامل آلدوسترون هستند، تعادل بین سدیم و پتاسیم در بدن را حفظ می کنند تا فشار خون در حد طبیعی باقی بماند.
3- آندروژن ها: این هورمونهای جنسی مردانه در مقادیر کم توسط غدد فوق کلیه هم در زنان و هم در مردان تولید می شود. همچنین باعث تکامل جنسی در مردان می شوند و توده عضلانی، میل جنسی و احساس شادی و سلامتی در مردان و زنان را تحت تاثیر قرار می دهند.
نارسایی فوق کلیه اولیه
شرایطی که بخش کورتکس غده فوق کلیه آسیب دیده و به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند، نارسایی اولیه فوق کلیه نامیده می شود. این وضعیت معمول ترین نتیجه حمله بدن به خودش است (بیماری خودایمنی). به دلائل ناشناخته‌ای، سیستم ایمنی بدن بخش کورتکس فوق کلیه را به عنوان یک عامل بیگانه (عاملی که باید آن را از بین ببرد) در نظر می گیرد. بیماران مبتلا به آدیسون شباهت زیادی به افراد مبتلا به سایر بیماری های خود ایمنی دارند.
علل دیگر نارسایی غده فوق کلیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
نارسایی فوق کلیه ثانویه
غده هیپوفیز هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) را تولید می کند. ACTH به نوبه خود بخش کورتکس فوق کلیه را برای تولید هورمون های خود تحریک می کند. تومورهای خوش خیم هیپوفیز، التهاب و جراحی هیپوفیز پیشین، علل شایعی هستند که موجب می شوند هیپوفیز به اندازه کافی هورمون تولید نکند.
کاهش میزان ACTH می تواند به کاهش تولید گلوکوکورتیکویدها و آندروژن ها از غدد فوق کلیه منجر شود، در حالی که غدد فوق کلیه آسیب ندیده اند. این وضعیت نارسایی ثانویه فوق کلیه نامیده می شود. تولید مینرال کورتیکوئید ها توسط کاهش میزان ACTH تحت تاثیر قرار نمی گیرد.
اکثر علائم نارسایی ثانویه فوق کلیه مشابه نارسایی اولیه فوق کلیه است. با این حال، بیماران مبتلا به نارسایی ثانویه فوق کلیه، هايپرپيگمانتاسيون ندارند و کمتر دچار کم آبی شدید و یا افت فشار خون می شوند. همچنین قند خون این بیماران معمولا پایین است.
افرادی که برای درمان بیماری های مزمن مانند آسم یا آرتریت، کورتیکواستروئید (مثلا پردنیزون) مصرف می کنند، اگر به یکباره مصرف کورتیکواستروئید را قطع کنند (بجای اینکه میزان مصرف را به تدریج کاهش دهند) بطور موقت دچار نارسایی ثانویه فوق کلیه خواهند شد.
بحران آدیسونی
اگر بیماری آدیسون درمان نشود، ممکن است به دلیل استرس فیزیکی مانند جراحت، عفونت و یا بیماری، به سمت بحران آدیسونی پیشرفت کند. به طور طبیعی، غدد فوق کلیه در پاسخ به استرس فیزیکی 2 تا 3 برابر میزان معمول کورتیزول تولید می کند. در نارسایی فوق کلیه، ناتوانی در افزایش تولید کورتیزول در پاسخ به استرس می تواند منجر به بحران آدیسونی شود.
بحران آدیسونی یک وضعیت تهدید کننده زندگی است که منجر به افت فشار خون، افت قند خون و افزایش پتاسیم خون می شود. در این شرایط باید فورا به پزشک مراجعه شود.
بیماران مبتلا به بیماری آدیسون معمولا به سایر بیماری های خود ایمنی نیز مبتلا هستند.
نمی توان از بیماری آدیسون جلوگیری کرد، اما اقداماتی برای جلوگیری از ایجاد بحران آدیسونی وجود دارد:
پزشک در ابتدا با بیمار در مورد سابقه پزشکی و علائم و نشانه ها صحبت می کند. سپس ممکن است پزشک آزمایش ها و گرافی های زیر را درخواست نماید:
الف) آزمون های آزمایشگاهی
در شرایط خاص، پزشک ممکن است آزمایش های دیگری برای نارسایی ثانویه فوق کلیه درخواست نماید، مانند:
ب) آزمون های تصویر برداری:
تنها راه درمان بیماری آدیسون استفاده از دارو است. ممکن است برای جبران کمبود هورمون های استروئیدی، هورمون جایگزین تجویز شود (hormone replacement therapy). کورتیکواستروئیدهای خوراکی که برای درمان این بیماری تجویز می شوند عبارتند از:
در شرایطی که بدن فرد مبتلا به آدیسون دچار استرس شود مانند عمل جراحی، عفونت یا یک بیماری جزئی، پزشک معالج دوز دارو را به طور موقت افزایش می دهد. اگر بیمار استفراغ می کند و نمی تواند داروهای خوراکی را مصرف کند، ممکن است کورتیکواستروئیدهای تزریقی تجویز شوند.
توصیه های درمانی دیگری هم وجود دارد. پیششنهاد می شود بیماران مبتلا به آدیسون:
درمان بحران آدیسونی که یک وضعیت اورژانسی است معمولا شامل تزریق وریدی کورتیکواستروئیدها، محلول سالین و دکستروز است.
منابع:
