Generic filters
Exact matches only

ادرار و سیستم ادراری (قسمت دوم)

پارامترهای مورد ارزیابی در آزمایش کامل ادرار :

این پارامترها شامل دو دسته اصلی خصوصیات ماکروسکوپی و میکروسکوپی ادرار می باشند و پارامترهای ماکروسکوپی نیز خود به دو دسته­ی فیزیکی و بیوشیمیایی تقسیم می شوند.

بررسی فیزیکی ادرار:

بررسی فیزیکی ادرار به رنگ و ظاهر ادرار (Urine appearance  ) مربوط می شود. اولین بررسی که بر روی نمونه ادرار انجام می شود، معمولا ظاهر آن است که به وضوح آن اشاره دارد. کدر بودن ادرار نشان دهنده ی وجود اجزای غیرطبیعی احتمالی مثل گلبول های سفید( WBC)، گلبول های قرمز(RBC) یا باکتری ها می باشد. از طرف دیگر کدر شدن ادرار می تواند به دلیل تغییرات  pH و رسوب ترکیبات غیرطبیعی باشد. ظاهر ادرار باید به طور طبیعی شفاف (Clear) یا نیمه شفاف ( Semi clear ) باشد. عفونت سیستم ادراری می تواند عامل کدر شدن (Turbid ) ادرار شود. همچنین وجود گلبول های سفید یا قرمز، سلول های اپیتلیال و باکتری ها هم می توانند ظاهر ادرار را کدر نمایند.

عوامل مداخله کننده در بررسی فیزیکی ادرار:

  • مصرف برخی غذاها و همچنین وجود اورات ها، کربنات ها و فسفات ها می توانند ادرار طبیعی را کدر کنند.
  • ترشحات واژن و مایع منی می توانند با ادرار مخلوط شده و ایجاد کدورت نمایند.
  • آلودگی با مدفوع هم باعث کدر شدن ادرار می شود.
  • آلودگی ها با منشا خارجی مثل پودر تالک و کرم های واژینال از عوامل کدورت ادرار هستند.
  • ادرار دارای چربی بالا هم می تواند کدر باشد.
  • اغلب ادرار طبیعی پس از قرار گرفتن در دمای یخچال به دلیل رسوب کریستال های اسیداوریک، اگزالات کلسیم، اورات آمورف، فسفات آمورف کدر می شود.

رنگ و تنوع رنگ ادرار:

ادرار طبیعی تنوعی از تغییرات رنگ را داردکه از زرد کم رنگ تا تیره کهربایی متغیر است و این تنوع رنگ ناشی از وجود مواد و رنگدانه های خاص مانند اروکروم ( Urochrome رنگدانه زرد ادرار)، اوروبیلینوژن (Urobilinogen  رنگدانه قهوه ای ادرار)، اورواریترین( Uroerythrin رنگدانه ای که ادرار را قرمز می کند) می باشد. داروها، رژیم غذایی، موادشیمیایی و فاکتورهای دیگری نیز می توانند بر رنگ ادرار تاثیر بگذارند. گاهی ادرار به دلیل مصرف زیاد مایعات، دیورتیک های طبیعی مانند قهوه والکل و در نوع خاصی از دیابت( دیابت بیمزه)، بی رنگ یا کم رنگ و بسیار رقیق است.

رنگ ادرار:

  • ادرار زرد رنگ: رنگ زرد ادرار به دلیل وجود رنگدانه های اوروبیلین است که در فرآیندهای سوخت و ساز بدن به طور طبیعی ساخته می شود و مقدار رنگدانه تولید شده تحت تاثیرسوخت وساز بدن است. رنگ ادرار در حالت نرمال و طبیعی رنگ زرد روشن است و وزن مخصوص (G) آن پایین است. در بیمارانی که قند خون بالا دارند استثنا است، این افراد رنگ ادرار طبیعی دارند اما وزن مخصوص آنها بالا است.
  • ادرار بی رنگ: ادرار بی رنگ ( Color lees ) در اثر مصرف حجم بالای مایعات ، نفریت مزمن، دیابت ملیتوس درمان نشده، دیابت بی مزه، مصرف الکل، کافئین و … دیده می شود.
  • ادرار نارنجی (Orange ): غلیظ شدن ادرار می تواند به دلیل تب، تعریق، استفاده اندک از مایعات، خوردن مقادیر بالای ویتامینA یا هویج و یا مصرف داروهای خاص ( فنازوپیریدین/نیتروفورانتوئین ) و دارو‌هایی که تورم و تحریک را کاهش می‌دهند، باشد. برخی دارو‌های شیمی درمانی نیز رنگ ادرار را به سمت نارنجی می برند.
  • ادرار سبز (Green ): عفونت باکتریایی سودوموناس و دفع ایندیکان می تواند رنگ ادرار را به سبز تا آبی تغییر دهد.

دریرقان انسدادی، رنگدانه های صفراوی دفع شده و رنگ ادرار از زرد متمایل به قهوه ای تا زرد متمایل به سبز تغییر می کند. رنگدانه سبز مربوط به وجود بیلی وردین است.           

  • ادرار شیری رنگ: ادرار دارای چربی، شیری رنگ است.
  • ادرار قرمز رنگ: معمول ترین دلیل رنگ قرمز ادرار وجود گلبول های قرمز، هموگلوبین آزاد( Hemoglobinuria)، میوگلوبین (Myoglobinuria) و یا وجود رنگدانه اورواریترین ( در بیماران تب دار) می باشد. پورفیرینوری در بعضی از انواع پورفیرینوری ادرار ممکن است باعث رنگ قرمز ادرار شود. در ادرار قلیایی، رنگ فنل سولفون فتالئین می تواند علت رنگ قرمز ادرار باشد.در افرادی که حساسیت متابولیکی ارثی به چغندرقند دارند، پس از مصرف چغندر رنگ ادرارشان قرمز می شود. علت قرمزی آن وجود رنگدانه آنتوسیانین(Anthocyanin ) می باشد. ادراری که گلبول قرمز و رنگدانه هم (Heme) دارد، می تواند رنگ صورتی تا سیاه داشته باشد که به مقدار گلبول قرمز، pH ادرار و مدت زمان تماس رنگدانه با ادرار بستگی دارد. به طور مثال در شرایط اسیدی ادرار، در اثر اکسیدشدن هموگلوبین، متهموگلوبین با رنگ تیره تولید می شود که شدت رنگ به مدت تماس بستگی دارد. امکان انجام این واکنش در بدن در ناحیه مثانه- کلیه و یا در خارج از بدن صورت می گیرد.  این واکنش می تواند هم در بدن یعنی مثانه و  کلیه ها و همچنین در خارج از بدن در اثر ماندن ادرار صورت بگیرد.
  • ادرار سیاه رنگ: علت رنگ قهوه ای تیره تا سیاه ادرار آلکاپتونوری ( Alkaptonuria ) است. این بیماری یک نقص متابولیکی بوده و با دفع هوموجنتسیک اسید ( Homogentisicacide) در ادرار مشخص می شود. در این حالت وقتی که ادرار به تازگی از مثانه خارج می شود رنگ طبیعی دارد اما بعد از گذشت مدت زمانی ادرار به رنگ تیره در می آید. مبتلایان به ملانومای بدخیم رنگدانه بی رنگ ملانورمن دفع می کنند که با قرار گرفتن در معرض نور به ملانین تبدیل شده و موجب سیاهی رنگ ادرار می گردد.

داروهای تغییر دهنده رنگ ادرار

  • در حضور کاسکارا و مسهل سنا (Cascara & Senna )، اگر pH ادرار اسیدی باشد رنگ ادرار قهوه ای متمایل به قرمز و اگر قلیایی باشد ادرار قرمز رنگ می شود.
  • کلروکین( درمان مالاریا )، فرو سولفات، فرو فومارات، فرو گلوکونات، مترونیدازول، نیتروفورانتوئین رنگ ادرار را به سیاه تبدیل می کنند.
  • با تری آمتون رنگ ادرار آبی رنگ می شود.
  • با هپارین، وارفارین، فنازوپیریدین، ریفامپسین و سولفاسالازین رنگ ادرار به نارنجی متمایل می شود.
  • متیل دوپا، فینتوئین، ایبوبروفن رنگ ادرار را به سمت قرمز/صورتی می برد.
  • مولتی ویتامین و ریبوفلاوین( ویتامینB2 ) رنگ ادرار را زرد روشن می کند.

وزن مخصوصSpecificity gravity)):

در این آزمایش با مقایسه چگالی ادرار با آب مقطر (با وزن مخصوص 1.000 )،  می توان توانایی کلیه برای تغلیظ ادرار را تعیین نمود. ادرار علاوه بر آب حاوی مواد معدنی و ترکیبات محلول است و به همین دلیل وزن مخصوص آن تحت تاثیر دو عامل تعداد و اندازه ذرات بوده و با تعیین وزن مخصوص، می توان چگالی مواد شیمیایی محلول در نمونه را اندازه گیری نمود. وزن مخصوص به وسیله نوار ادراری و رفراکتومتر (Refractometer) اندازه گیری می شود. وزن مخصوص با تغییر حجم ادرار و مقادیر حل شونده در ادرار تغییر می کند و با کاهش و یا افزایش مصرف مایعات میزان توانایی رقیق سازی ادرار توسط کلیه ها تغییر می کند. از دست رفتن این عملکرد نشانه ای برای اختلال در عملکرد کلیه است. اندازه گیری اسمولالیتی ( Osmolality) دقیق تراز  وزن مخصوص بوده و در شرایط خاص استفاده می شود.

مقادیر مرجع در ادرار

  • آبپوشی و حجم طبیعی : 005_1.025
  • ادرار غلیظ : بیشتر از 025
  • ادرار رقیق : 001_1.010
  • در کودکان زیر 2 سال :   001_1.006
  • G به ازای وجود هر 0.4 g/dl پروتئین ، 0.001 باید اصلاح شود.
  • G به ازای وجود هر 10 g/l گلوکز ، 0.004 باید اصلاح شود.

اگر اندازه گیری وزن مخصوص به عنوان تستی خاص و جداگانه درخواست شود، بیمار باید به مدت 12 ساعت ناشتا بوده و سپس نمونه گیری نماید.

مقادیر وزن مخصوص معمولا با میزان دفع ادرار رابطه معکوس دارد ( افزایش وزن مخصوص = کاهش حجم ادرار ). البته این رابطه همیشه بر قرار نیست و در مورد بیماران دیابتی همزمان با افزایش حجم ادرار، وزن مخصوص ادرار هم افزایش می یابد. غالبا در بیمارانی که فشار خون بالا دارند با وجود حجم طبیعی ادرار وزن مخصوص ادرار کاهش پیدا می کندو در بیماران مزمن کلیوی الگو متفاوت بوده و با افزایش حجم ادرار، وزن مخصوص کم می شود.

 

هیپوستنوری (Hyposthenuria  ، پایین بودن وزن ادرار ، 1.001_1.010  )  در شرایط زیر دیده می شود:

  • دیابت بی مزه ( کاهش یا فقدان ترشح ADH ): افزایش حجم ادرار و کاهش وزن مخصوص
  • گلومرونفریت (التهاب کلیه بدون عفونت ): کاهش حجم ادرار و وزن مخصوص
  • پیلو نفریت ( التهاب کلیه به علت عفونت ): کاهش حجم ادرار و وزن مخصوص

ایزوستنوری (Isosthenuria  ):  در آسیب های حاد کلیوی که با اختلال در روند تغلیظ یا رقیق سازی ادرار همراه اند ، وزن مخصوص پائین (1.010) و در چند نمونه مختلف ثابت است.

هایپرستنوری (Hypersthenuria، افزایش وزن مخصوص ادرار از 1.025 تا  1.035) به دلایل زیر ایجاد می شود:

  • دیابت ملیتوس
  • نفروز
  • از دست دادن زیاد آب
  • افزایش ترشح ADH
  • نارسایی احتقانی قلب
  • توکسمی بارداری

عوامل مداخله کننده با اندازه گیری وزن مخصوص ادرار:

  • رادیوگرافی اشعه X، مواد معدنی و دکستران میتوانند وزن مخصوص را به صورت کاذب بالاتر از حدطبیعی نشان دهند.
  • ادرار به شدت قلیایی باعث خوانش پایین تر وزن مخصوص توسط نوار ادراری می شود.
  • در بیمارانی که تزریق وریدی آلبومین داشته اند وزن مخصوص افزایش می یابد.
  • آنتی بیوتیک ها می توانند باعث افزایش وزن مخصوص شوند.
تهیه شده توسط:
واحد تحقیق و توسعه (R & D) آزمایشگاه پاتوبیولوژی وحید
دکتر محمد وحید دستجردی
تهیه شده توسط واحد تحقیق و توسعه (R & D) آزمایشگاه پاتوبیولوژی وحید: دکتر محمد وحید دستجردی - سید محمد حسین حسینی