Tumor Marker Alpha-Fetoprotein(AFP)
1- این تست به چه نام‌های دیگری شناخته می‌شود؟
Alpha-Fetoprotein Total
2- هدف از انجام تست چیست؟
AFP یک گلیکوپروتئینی است‌که در دوران جنینی، ابتدا در بافت کیسه زده سپس توسط کبد جنین در حال رشد ساخته می‌شود. این گلیکوپروتئین در هفته ششم بارداری در خون جنین و مایع آمنیوتیک ظاهر و در هفته چهاردهم به بالاترین مقدار خود می‌رسد. بعد از تولد کودک، سطح AFPافزایش و سپس به سرعت کاهش می‌یابد. آسیب‌های کبدی و بعضی از سرطان‌ها سطح AFP افراد بالغ را افزایش می‌دهند. هدف از انجام این آزمایش اندازه‌گیری سطح AFPخون است.
هنگام بازسازی سلول‌های کبدی سطح AFP افزایش می‌یابد به همین دلیل در بیماری‌های مزمن کبدی مانند سیروز و هپاتیت کبدی، سطح AFP به صورت مزمن افزایش می‌یابد. غلظت بسیار بالای AFP در بعضی از سرطان‌ها مشاهده می‌شود بنابراین از AFPبه عنوان تومورمارکر استفاده می‌شود. AFPدر افراد مبتلا به سرطان‌های کبدی “هپاتوسلولار کارسینوما”، نوزادان مبتلا به سرطان‌های کبدی “هپاتوبلاستوما” و در تعدادی از افراد مبتلا به سرطان‌های تخمدان یا بیضه افزایش می‌یابد.
یکی از واریانت‌های آلفا فتوپروتئین L3 نامیده می‌شود؛ زیرا این واریانت در محیط آزمایشگاه توانایی اتصال به پروتئینی به نام Lens culinaris agglutinin را دارد. تست نسبتا جدید %AFP- L3، میزان واریانت AFP- L3را نسبت به میزان AFPتوتال مقایسه می‌کند. افزایش درصد واریانت L3، با افزایش خطر گسترش سرطان هپاتوسلولارکارسینوما در آینده نزدیک مرتبط است و همچنین یک پیش‌آگهی ضعیف دارد. واریانت L3 با سرطان‌هایی که میل تهاجمی دارند، ارتباط بیشتری دارد.
در میان بیماران با AFPتوتال پایین، AFP L3 در افراد مبتلا به سرطان هپاتوسلولار کارسینوما نسبت به افراد مبتلا بیماری‌های خوش‌خیم کبدی بالاتراست. در کشور ژاپن جهت ارزیابی روند درمان سرطان هپاتوسلولارکارسینوما تست‌های AFP L3، AFP Total و سونوگرافی انجام می‌شود.
3-این تست چه زمانی در خواست می‌شود؟
ارزیابی روند درمان برای افراد مبتلا به سرطان‌های هپاتوسلولارکارسینوما، بیماری‌های مزمن کبدی مانند سیروز و هپاتیت، سرطان بیضه یا تخمدان
تستAFP در افراد مبتلا به هپاتوسلولار کارسینوما و بیماری‌های کبدی با علائم اولیه زیر درخواست می‌شود:
- کاهش وزن بدون دلیل
- ازدست دادن اشتها
- تهوع واستفراق
- احساس ضعف وخستگی
- تورم شکم
- زردی پوست وچشم
- مدفوع قهوه‌ای ,سفید
- هنگامی که نتایج سونوگرافی یا معاینه فیزیکی از احتمال سرطان کبد یا نوع خاصی از سرطان‌های بیضه و تخمدان خبر دهد.
- بررسی جهت بازگشت و عود دوباره سرطان
4- تست‌های آزمایشگاهی مکمل AFP کدام‌اند؟
Alpha-fetoprotein-L3 Percent:
این تست میزان واریانت L3 آلفافتوپروتئین را نسبت به میزان آلفافتوپروتئین توتال اندازه‌گیری می‌کند. %AFP- L3 برای ارزیابی خطر گسترش هپاتوسلولارکارسینوما (مخصوصا در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبدی) و همچنین روند پاسخ به درمان بیماری هپاتوسلولارکارسینوما استفاده می‌شود.
CEA:
آنتی‌ژن گلیکوپروتئینی CEAمعمولا در بعضی از بافت‌های جنینی در حال رشد یافت می‌شود. بعد از تولد، سطح CEA بدن کاهش می‌یابد به این صورت‌که سطح آنتی‌ژن در بالغین به حداقل می‌رسد. سطح این آنتی‌ژن در انواع خاصی از سرطان‌ها از جمله هپاتوسلولارکارسینوما و بیماری‌های کبدی مزمن مانند هپاتیت و سیروز افزایش می‌یابد.
CA19-9:
آنتی ژن گلیکوپروتئینی CA19-9بر روی سطح بعضی سلول‌های سرطانی تولید می‌شود. هدف انجام تست، اندازه‌گیری این آنتی ژن در خون و سایر مایعات بدن است. اندازه‌گیری CA19-9 به عنوان یک تومورمارکر در ارزیابی روند درمان برخی سرطان‌ها مفید است. در سرطان‌های کبد ناشی از سیروز و هپاتیت اندازه گیریAFP نسبت به CA19-9 ارزش بیشتری دارد.
5- چه نوع نمونه ای برای این تست درخواست می‌شود؟
نمونه خون
سایرمایعات بدن: مایع پری‌توئن، مایع مغزی-نخاعی و مایع آمنیوتیک
6- مراجعه کننده قبل از انجام آزمایش باید چه شرایطی را رعایت کند؟
رادیوایزوتوپ قبل از انجام آزمایش باعث تداخل در نتیجه آزمایش می‌شود.
7- نحوه جمع آوری نمونه چگونه است؟
نمونه خون وریدی با رعایت نکات زیر جمع آوری می‌شود:
- قبل از جمع آوری نمونه، مراجعه کننده احراز هویت می‌شود.
- قبل از نمونه گیری، از حساسیت های مراجعه کننده به ضدعفونی کننده‌ها و مواد لاتکس سوال می‌شود.
- داروهای مصرفی سوال و سپس ثبت می‌شوند.
- ظرف‌های نمونه گیری متناسب با تست انتخاب می‌شود. برای این آزمایش از ضد انعقادهای (K3)EDTA و لیتیوم هپارین نیز میتوان استفاده کرد.
- قبل از انجام آزمایش، متناسب با روش انجام و شرایط فیزیولوژیک تست، رژیم غذایی برای مراجعه کننده در نظر گرفته می‌شود. این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد.
8- بهترین روش های انجام تست کدام اند؟
روش‌های الایزا و کمی لومینسانس از جمله روش‌های پرکاربرد با حساسیت و اختصاصیت بالا در اندازه‌گیری تومورمارکرها هستند.
9- چه عواملی باعث تداخل و ایجاد نتایج کاذب در انجام تست می‌شود؟
عدم رعایت شرایط قبل از انجام آزمایش
عدم رعایت نحوه نمونه گیری صحیح
10- نتایج این تست چگونه گزارش می‌شود؟
محدوده نرمال مرجع متناسب با روش انجام تست متفاوت است. در آزمایشگاه تشخیص پزشکی وحید برای اندازه گیری AFP نمونه خون از روش الکتروکمی‌لومینسانس استفاده می‌شود.
نتیجه آزمایش AFP با دستگاه e411 Cobase به روش الکتروکمی‌لومینسانس به صورت زیر گزارش می‌شود:
Normal: ≤ 5.8 IU/ml
اصلی‌ترین کاربرد تست AFP ارزیابی روند درمان افراد مبتلا به سرطان‌های مختلف است. سطح AFP بعد از درمان، در افراد مبتلا به سرطان به صورت زیر تفسیر می‌شود:
- اگر غلظت AFP بعد از درمان ثابت بماند نشاندهنده وجود بافت سرطانی در بدن فرد مبتلا است.
- اگر غلظت AFP بعد از درمان افزایش یابد نشاندهنده عود سرطان است.
- اگر غلظت AFP بعد از درمان کاهش یابد نشاندهنده موثر بودن روند درمان است.
نکته: اگر غلظت AFPدر افراد مبتلا به بیماری سیروز و هپاتیت به یکباره افزایش یابد احتمال افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های کبد وجود دارد.
AFP جز تست‌های غربالگری سلامت جنین نیز محسوب می‌شود بنابراین اندازه‌گیری سطح این گلیکوپروتئین در ارزیابی ناهنجاری‌های جنینی کمک‌کننده است. زمان و نحوه نمونه‌گیری، شرایط قبل از انجام آزمایش و تفسیر تست‌های مرتبط با بارداری AFP در قسمتAFP Maternal اشاره شده است.
اندازه‌گیری AFP برای افتراق بین هپاتیت نوزادی و آترزی صفراوی(Biliary Atresia) مفید است به این صورت که در هپاتیت نوزادی سطح AFP افزایش قابل ملاحظه‌ای دارد.
در بیماری‌های سرطانی زیر افزایش AFP مشاهده می‌شود:
- هپاتوسلولارکارسینوما
- انواع ژرمینال تومورهای گنادال واکستراگنادال مانند سرطان کیسه زرده(اندودرمال سینوس) و همچنین بدخیمی‌های بیضه، تخمدان
- سرطان معده
- سرطان پانکراس
- سرطان مجراری صفرا
- سرطان کولون
- سرطان ریه
نکته: درهمه‌ی انواع سرطان‌های مذکور AFP الزاما افزایش نمی‌یابد.
در بیماری‌های غیرسرطانی زیر افزایش AFP مشاهده می‌شود:
- نقص لوله عصبی در نوزادان و تمام ناهنجاری‌های جنینی
- سیروز الکلی
- هپاتیت حاد و مزمن
- نکروز شدید کبدی
- بازسازی پارانشیم کبدی ناشی از آسیب وتروما، هپاتیت ویروسی و یا به دنبال تماس مستقیم با مواد سمی کبد
Vahid Department Research & Development
تهیه شده توسط گروه تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی وحید
منابع:
www.mayocliniclabs.com
https://labtestsonline.org
Laboratory Test Handbook